อาณาจักรจัมปาศรี หรือ นครจัมปาศรี ซึ่งตั้งอยู่บริเวณอำเภอนาดูน จังหวัดมหาสารคามนั้น มีความรุ่งเรืองมา 2 ยุคด้วยกันคือ ยุคทวาราวดี (พ.ศ. 1000 - 12000) และยุคลพบุรี (พ.ศ. 1600 - 1800)
นครจัมปาศรีนี้คงมีอายุใกล้เคียงกับเมืองฟ้าแดดสูงยาง ซึ่งพระอริยานุวัตรเขมจารีเถระ ได้เล่าถึงประวัตินครจัมปาศรีไว้ว่า
"เมืองนครจัมปาศรีอยู่ในสมัยที่พระพุทธศาสนาและศาสนาพราหมณ์กำลังเจริญ รุ่งเรืองในดินแดนแถบนี้ บรรดาหัวเมืองน้อยใหญ่ในสมัยนั้นพร้อมกันมานอบน้อมเป็นบริวาร ทำให้อาณาเขตของนครจัมปาศรีได้ขยายกว้างขวางออกไป นครจัมปาศรีมีพระยศวรราชเป็นเจ้าผู้ครองนคร มีพระนางยศรัศมีเป็นพระราชเทวี มีวงศ์ตระกูลมาจากกษัตริย์เสนราชา บ้านเมืองในขณะนั้นมีความสงบสุข และพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองในช่วงนั้น"
นครจัมปาศรี เป็นอาณาจักรหนึ่งในยุคเดียวกับอาณาจักรศรีโคตรบูรณ์ ทวาราวดีอินทปัตถ์ และเมืองสาเกตุนคร ซึ่งอยู่ในยุคฟูนัน ในหนังสืออุรังคนิทานได้กล่าวถึงยุคอวสานของนครจัมปาศรีว่า ในสมัยเจ้าฟ้างุ้มแหล่งหล้าธรณี เมืองชวา (หลวงพระบาง) ได้ยกกองทัพข้ามแม่น้ำโขงเข้าโจมตีเมืองสาเกตุนครพร้อมทั้งเมืองบริวาร และเมืองนครจัมปาศรีได้ถึงกาลวิบัติ และกลายเป็นเมืองร้างไปตั้งแต่บัดนั้น
อ่านเพิ่มเติม :
//www.isan.clubs.chula.ac.th/folkdance/index.php?transaction=sarakam01.php
เมืองโบราณรูปวงกลม จำปาศรี เป็นเมืองโบราณ ซ้อนทับ ขนาดใหญ่ ตั้งอยู่ในเขตตำบลสันตรัตน์ อำเภอนาดูน มีอายุเริ่มแรกตั้งแต่ในราวพุทธศตวรรษที่ 11 ในช่วงยุคหัวเลี้ยวหัวต่อจากยุคก่อนประวัติศาสตร์จนมาถึงยุคก่อนทวารวดี (Pre Dvaravati) (ยุคที่ยังไม่ปรากฏรูปเคารพในคติเถรวาทพุกามชัดเจน)
ร่องรอยหลักฐานของการตั้งถิ่นฐานที่อยู่อาศัย รวมทั้งการสร้างอาคารศาสนสถานประจำชุมชนในยุควัฒนธรรมทวารวดี ปรากฏกระจัดกระจายไปทั่วทั้งภายในเขตคูน้ำคันเมืองและภายนอก โดยจะพบร่องรอยหลักฐานหนาแน่นทางด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของเมืองกว่า 30 แห่ง
เมืองโบราณจำปาศรี มีพัฒนาการของการตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยต่อเนื่องในวัฒนธรรมทวารวดีมาจนถึงช่วงพุทธศตวรรษที่ 15 จึงได้ถูกซ้อนทับ เปลี่ยนแปลงโดยกลุ่มชนกลุ่มใหม่จากแดนไกลในวัฒนธรรมเขมร ที่แผ่ขยายอิทธิพลทางการปกครองและวัฒนธรรมเข้ามาสู่ดินแดนอีสานใต้ส่วนในเป็นครั้งแรก //www.oknation.net/blog/voranai