หากพูดถึงนิยามความรัก เชื่อว่า หัวใจทุกดวงล้วนมีความหมายอยู่ในใจ บ้างออกแบบได้อย่างที่ต้องการ บ้างก็ออกแบบไม่ได้ แต่การจะประคองให้ “ความรัก” ก้าวเดินสู่ปลายทางได้อย่างมั่นคง นอกจากองค์ประกอบของความเข้าใจ ความเอื้ออาทรที่มีต่อกันแล้ว ส่วนผสมของ “ความรัก” ควรมีอะไรเป็นองค์ประกอบอีก ?

          นพ.ประเวช ตันติพิวัฒนสกุล จิตแพทย์ทรงคุณวุฒิ กรมสุขภาพจิตและผู้จัดการแผนงานสร้างเสริมสุขภาพจิต (สสส.) ให้ความเห็นว่า การมองความรักให้กว้างจะช่วยให้เราเข้าใจธรรมชาติของตัวเอง มองความรักระหว่างชายหญิงอย่างเข้าใจ ซึ่งจะช่วยให้ตัดสินใจในความรักได้อย่างรู้ตัว และเอื้อต่อความสุขในระยะยาวได้

  รักคือ ?

          นพ.ประเวช อธิบายเพิ่มเติมว่า ความรักในภาพกว้าง มนุษย์เราอยู่รอดปลอดภัยมาได้ทุกวันนี้ เพราะระบบสมองถูกออกแบบให้พึ่งพาช่วยเหลือกัน เกื้อกูลกัน คนเราจึงมีความต้องการที่จะได้รับการยอมรับ และมีความสุขเมื่อได้เป็นผู้ให้ ได้ช่วยเหลือผู้อื่น โดยนอกจากนี้ เรายังถูกโปรแกรมให้มีความต้องการทางเพศ มีความรักระหว่างชายหญิง เพื่อทำหน้าที่ดำรงเผ่าพันธุ์มนุษย์

          “ความรักในแบบแรก นับเป็นพื้นฐานความสัมพันธ์ระหว่างคนเรา ไม่ว่าจะอยู่ในวัยไหนก็ตาม ความสัมพันธ์แบบนี้ นำมาซึ่งการอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข ซึ่งเป็นต้นทุนทางสังคมที่สำคัญ ส่วนความรักระหว่างชายหญิงนั้น เป็นรูปแบบความรักเฉพาะ ที่มีทั้งส่วนของความรักที่ต้องการการยอมรับ มีความสุขเมื่อได้เป็นผู้ให้ และมีความต้องการทางเพศ ซึ่งเป็นความต้องการทางร่างกาย เพื่อการดำรงเผ่าพันธุ์ปนอยู่ด้วย ซึ่งนัยที่สองนี้เอง ที่วัยรุ่นต้องค่อย ๆ เรียนรู้ และฝึกรู้จักคิดให้รอบคอบ”

          หาไม่แล้ว ความรักอาจแทนที่ด้วยปัญหาและความเสียใจ จากปัญหาการมีเพศสัมพันธ์ก่อนวัยอันควร

  คิดจะรัก รักให้เป็น

          “การ ‘รักเป็น’ เป็นเรื่องของการรู้ตัว และรู้จักคิด” คุณหมอผู้เอื้ออารีกล่าว ก่อนจะขยายความต่อไปว่า การรู้ตัว ก็คือการรู้จักความรู้สึกของตัวเอง หากไม่แน่ใจ ควรหาตัวช่วย คนที่เข้าใจ ที่จะช่วยมองเรื่องราวที่เกิดขึ้นได้รอบด้าน โดยคำนึงถึงผลในระยะยาวควบคู่กันไปกับความพอใจในระยะสั้น

          “ตรงนี้แหละคือความสามารถในการแยกแยะระหว่างความสัมพันธ์ที่เกื้อกูล การยอมรับกันและกัน ออกจากส่วนที่เป็นความต้องทางร่างกาย หลายครั้งการดูแลทะนุถนอมความรัก จึงเป็นเรื่องยาก และถ้าจะเปรียบเปรยความรักกันจริง ๆ แล้ว เคยมีคำเปรียบเทียบไว้ว่า รักแท้คือเสียสละ ส่วนรักเทียมนั้นเป็นความเห็นแก่ตัว ซึ่งโดยธรรมชาติคนเรา ก็มีความเห็นแก่ตัวกันอยู่ทุกคน อย่างน้อยก็ในระดับหนึ่ง ขณะที่ รักแท้ คือการให้ อยากให้เขาเป็นสุข เราจะทำเพื่อผู้อื่น โดยไม่แฝงการบังคับให้เขาต้องคิดและทำตามเรา ถือเป็นวุฒิภาวะที่สำคัญ  รักแท้จึงเป็นเรื่องของความลงตัว ระหว่างอารมณ์ความรู้สึก ซึ่งเป็นเรื่องที่อาจเปลี่ยนแปลงได้เร็ว กับเหตุผล และการคำนึงถึงผลในระยะยาว”

          ฉะนั้น รักแท้ รักเทียม หรือการเรียนรู้ที่จะรักให้เป็น จึงไม่สามารถพิสูจน์กันได้ในช่วงเวลาสั้น ๆ

 คิดเกินรัก ต้องป้องกัน

          ต่างรู้กันดีว่า 'ความรัก' สามารถชักนำไปสู่การมีเพศสัมพันธ์ได้ง่าย วัยรุ่นซึ่งเป็นวัยที่กำลังเรียนรู้เรื่องความรัก จึงควรจะต้องเรียนรู้การควบคุมตัวเอง ไม่ปล่อยให้อารมณ์ชักนำไปสู่การมีเพศสัมพันธ์ เป็นเหตุให้เพศหญิงอาจพลาดพลั้งตั้งครรภ์ขึ้นมาได้

          ผู้จัดการแผนงานสร้างเสริมสุขภาพจิต สสส. ให้ข้อมูลว่า การตั้งครรภ์ตั้งแต่อายุยังน้อย เป็นต้นเหตุให้มีปัญหาทางสังคมตามมามากมาย ไม่ว่าจะเป็นการเสียโอกาสทางการศึกษา หรือการงาน ฯลฯ

         “ถ้าเรามองว่าการมีเพศสัมพันธ์เป็นสิทธิส่วนตัวก็อาจเชื่อว่า ใครจะมีเพศสัมพันธ์ก็เป็นเรื่องของเขา แต่หากมองว่า พ่อแม่และสังคมมีหน้าที่ดูแลคนรุ่นใหม่ ป้องกันปัญหาที่อาจเกิดขึ้นในชีวิตของเยาวชน จุดนี้พ่อแม่และสังคมก็มีหน้าที่ในการปกป้องลูกหลาน ให้ผ่านพ้นวัยนี้ไปให้ได้โดยไม่ประสบปัญหายุ่งยาก หากมองในประเด็นนี้ การมีเพศสัมพันธ์ก็ไม่ใช่สิทธิส่วนตัว แต่เป็นสิ่งที่สัมพันธ์กับพ่อแม่และผู้ใหญ่รอบตัวด้วย”

          ดังนั้น สิ่งที่ผู้ใหญ่จะทำให้แก่ลูกหลานหรือเยาวชนในชุมชนได้อย่างดีที่สุด ก็คือการเติมศักยภาพในการคิด เมื่อโตขึ้นไปจะได้มีความรับผิดชอบต่อตัวเองได้

  ยามรักดับ...

          ว่ากันว่าความแน่นอนคือความไม่แน่นอนของชีวิต การผิดหวังในความรัก จึงเกิดขึ้นได้เป็นธรรมดา และคนจำนวนมาก มักจะต้องเคยประสบกับเหตุการณ์เช่นนี้มาบ้าง แต่หลายคนเมื่อผิดหวังแล้ว จะรู้สึกเสมือนเป็นการสูญเสียครั้งใหญ่...

          “อยากให้หันกลับมาดูที่ใจ และทำความเข้าใจในอารมณ์ของตัวเองก่อนว่าเรากำลังรู้สึกอย่างไร”คุณหมอแนะนำ แล้วกล่าวเพิ่มเติมว่า “พอเวลาผ่านไป ทำใจได้ดี ยามที่ต้องพบกับความผิดหวังอีก ก็จะเก่งกับการจัดการกับความรู้สึกของตัวเองได้ดีขึ้น สิ่งที่ต้องระวังคือ อย่าจมไปกับความรู้สึกนั้นนาน ๆ แต่ขอให้บอกกับตัวเองอย่างเชื่อมั่นว่า เมื่อเวลาผ่านไป เราจะรู้สึกดีขึ้น จะแกร่งขึ้น"

          ระหว่างนี้จึงควรดูแลตัวเราเองให้ดี ดำเนินชีวิตให้ใกล้เคียงปกติ ทั้งการกิน การนอน การพบปะเพื่อนฝูง การออกกำลังกาย จากนั้นหมั่นสังเกตว่า อะไรที่ทำให้เราจิตตก ก็เลี่ยงไว้ก่อนชั่วคราว อะไรทำให้เราสดชื่น กลับมาเป็นตัวของตัวเอง ก็ทำให้มากขึ้น”

          ส่วนสถานที่ บทเพลง บรรยากาศ ที่อาจทำให้หวนคิดถึงความรักที่เคยมี ขออย่าได้หยิบมาดูหรือฟังเลยตอนนี้ ถ้ายังไม่รู้จะทำอะไร ลองนั่งนิ่ง ๆ อยู่กับธรรมชาติ หรือออกกำลังกายบ้าง แล้วคุณจะกลับมาเป็นตัวของตัวเองเร็วขึ้น

เรื่องโดย ชัชวรรณ ปัญญาพยัตจาติ