วิถีคนตีผึ้ง กับคนขายน้ำผึ้งในเมืองใหญ่

๑.

“แล้งนี้ช่างร้อนร้าย...” เพื่อนคนหนึ่งบ่นพึมพำ ๆ ออกมาให้ได้ยิน

คงเป็นเช่นนั้น, ในขณะที่อุณหภูมิของฤดูนั้นพุ่งขึ้นสูงเกินกว่าสี่สิบองศา อีกทั้งอุณหภูมิการเมืองก็เดือดปุด ๆ เหมือนไม่มีวันลดลง ยิ่งทำให้ผมหวนถวิลหาหมู่บ้าน “ต๊ำใน” ขึ้นมาทันใด

และผมก็ได้หวนคืนกลับไปหลบร้อน ก่อนหย่อนกายใจลงในหมู่บ้านในหุบเขาแห่งนี้อีกหน

หมู่บ้านต๊ำใน ตั้งอยู่ในเขตตำบลบ้านต๊ำ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา

เป็นชุมชนคนพื้นเมืองที่รับรู้ได้ทันทีเลยว่า เป็นชุมชนที่สอดคล้องสัมพันธ์กับกับวิถีชีวิตที่อยู่ร่วมกับผืนดินถิ่นป่าอย่างจริงแท้

ผมพยายามไล่เรียงดูจากนามสกุลที่เป็นเครือญาติที่ใหญ่ที่สุด...”ท้าวหล้า” “เดินอด” นอกจากนั้นจะมีนามสกุล “อ้อยหวาน” “หมั่นไร่” “เก่งแรง” “จักไม้”

“ที่นี่ ถือว่าเป็นชุมชนของคนที่อยู่กับดิน น้ำ ป่า อย่างแท้จริง” ใครคนหนึ่งเอ่ยออกมาให้เรารับรู้ เมื่อนั่งอยู่กลางลานบ้านของผู้นำชุมชน

คงจริงดังว่า คนแถบนี้มีชีวิตอิงกับธรรมชาติ ผูกพันผืนดิน ผืนป่า และสายน้ำมายาวนาน

“ต๊ำ หมายถึงอะไรหรือ!?” ผมเอ่ยถามชาวบ้านประโยคแรก

ไม่ใช่เพียงแค่ผมที่สงสัยใคร่รู้ หลายคนที่เดินทางเข้าไปเยือนชุมชนลุ่มน้ำต๊ำของพะเยา มักจะตั้งคำถามเช่นนี้ ทำไมชื่อชุมชนในแถบนี้จึงมีคำว่า “ต๊ำ” อยู่กันมาก และมันหมายถึงอะไรกัน!?

เมื่อสอบถามผู้เฒ่าผู้แก่ในหมู่บ้าน จึงทราบความว่า มีการสันนิษฐานกันว่า "ต๊ำ" มาจาก “ขะต๊ำ” เป็นเครื่องมือที่ใช้ดักจับสัตว์จำพวกเสือ ทำจากไม้ไผ่

อีกสันนิษฐานหนึ่ง ว่ากันว่า มาจากผู้ก่อตั้งชุมชน ที่ชื่อ นายต๊ำ หรือ ขุนต๊ำ อย่างไรก็ตาม ยังไม่รู้แน่แจ้งชัด

แต่พอรู้ได้ว่า ร้อยกว่าปีมาแล้ว มีผู้คนกลุ่มหนึ่งอพยพมาจากบ้านถ้ำ บ้านขอ อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง โดยการนำของพ่อแก้ว มาสร้างกระท่อมกลางป่า อยู่ในเขตผืนป่าดอยหลวง หรือเทือกเขาผีปันน้ำ ซึ่งเป็นแนวกั้นระหว่างจังหวัดพะเยา กับจังหวัดลำปาง และเรียกกันว่า “บ้านไฮ่แม่ต๊ำ” หรือบ้านไร่แม่ต๊ำ ตั้งแต่นั้นมา

ถูกต้อง เพราะชาวบ้านที่นั่นทำไร่ข้าว ปลูกข้าวและหาของกินจากป่า

ว่ากันว่า ในช่วงนั้น ของในป่ามีหลากหลาย ให้เก็บกินได้ตามสะดวกทุกฤดูกาล เมื่อถึงเวลาจะกินอะไร ก็ออกจากบ้าน เดินเข้าไปในป่าเพื่อไปหาผักไม้ไซร้เครือ

ผักหญ้ามีมากมาย สัตว์ป่าก็มากหลาย พรานป่าแต่ละคน เมื่อเข้าป่าหายไปชั่วข้ามคืน เมื่อกลับมา ทุกคนจะมองเห็นพรานเดินแบกร่างสัตว์ป่าเข้ามาในหมู่บ้าน ไม่ว่าหมูป่า ไก่ป่า เก้ง แม้กระทั่งเสือ ซึ่งถือว่าชุกชุมมาก ถึงกับต้องใช้ "ขะต๊ำ”ที่ดักเสือวางไว้รอบๆ แนวป่าที่อยู่ติดผืนไร่กันเลยทีเดียว

นั่นสื่อแสดงให้เห็นถึงความอุดมสมบูรณ์ของป่า

“ต้นไม้ในป่าแน่นหนา ขนาดยิงหนังสะติ๊กเข้าไป ลูกก๋ง ลูกกระสุนยิงเข้าไป ยังลอดผ่านไปไม่ได้เลย” ประโดง ทรงวันศรี ประธานป่าชุมชนต๊ำใน บอกเล่าให้ฟังเช่นนั้น

ครั้นยามว่างจากการงานในไร่ ก็พากันลงไปในลำห้วย หนอง คลองบึง ก็อุดมสมบูรณ์ไปด้วยกุ้ง หอย ปลาปู และแมงจอน

ผู้เฒ่าเล่ากันว่า ผู้คนสมัยนั้น มีชีวิตความเป็นอยู่โดยไม่ต้องอาศัยพึ่งพิงจากสิ่งภายนอกเลย

การเดินทางไปเยือนบ้านต๊ำในหนนี้ ผมสนใจวิถีของคนตีผึ้ง

“ผมยึดเอาการตีผึ้งมาเป็นอาชีพเสริม มีความสุขครับ เมื่อได้ทำในสิ่งตัวเองชอบ” ยูร หรือ ศรีจันทร์ ท้าวหล้า คนตีผึ้งแห่งบ้านต๊ำใน เอ่ยออกมา ในขณะกำลังเดินกลับเข้าบ้าน พร้อมกับกระสอบใบย่อมที่ตุงหนัก ผมสังเกตดูว่ามีน้ำเหนียวข้นซึมออกมาจากกระสอบใบนั้น

เขาเพิ่งกลับจากการตีผึ้งในป่าใหญ่

ตรงใต้ถุนบ้านหลังนั้น เขาและคู่ชีวิต พร้อมด้วยลูกชาย ลูกสาวกำลังสาละวนกับการหาถัง กะละมัง ผ้าขาว และขวดเปล่ามาวางตั้งไว้ใกล้ๆ ก่อนจะดึงรังผึ้งที่หยาดเยิ้มด้วยน้ำหวานออกให้เธอทำการบีบคั้นเอาน้ำผึ้งลงในถังที่รองรับ ก่อนจะนำเทใส่ผ้าขาวเพื่อเอาเศษขี้ผึ้งออกให้หมด

หลังจากนั้น ทุกคนช่วยกันนำถ้วยตักน้ำผึ้งเทลงไปในขวดเปล่าช้าๆ จนเต็มขวด

เป็นภาพที่มองเห็นแล้ว เกิดความรู้สึกลึกๆ ในใจผม

นี่เป็นอีกวิถีชีวิตของครอบครัวหนึ่ง ในหมู่บ้านต๊ำใน ที่ใช้ชีวิตในแต่ละวัน กับวิถีที่เรียบง่าย ทว่ามีความสุขและมีคุณค่าความหมายต่อการดำรงอยู่

วันนี้ เขาได้น้ำผึ้งทั้งหมดสามขวด กับตัวอ่อนของผึ้งอีกหนึ่งแผ่นใหญ่

“ปกติ ถ้าไปตีผึ้งคนเดียว ก็จะได้เยอะหน่อย แต่วันนี้ ผมไปตีผึ้งกับเพื่อนบ้าน 4 คน เมื่อแบ่งกันแล้วจึงได้คนละสามขวด ก็ถือว่าคุ้มแล้ว” เขาบอกกับผม

“ตอนนี้ ขายน้ำผึ้งขวดละเท่าไหร่” ผมเอ่ยถาม

“ขวดละสองร้อยบาทครับ สำหรับตัวอ่อนของผึ้งนั้น ปกติจะแบ่งขายขนาดกว้างเท่าฝ่ามือ จะขายแผ่นละ สิบบาท” เขาบอกผมด้วยสีหน้ายิ้มแย้ม

“ขวดละสองร้อย สามขวด ก็หกร้อย” ผมนั่งนึกในใจ

ใช่, วันนี้เขามีรายได้จากการขายน้ำผึ้งตั้งหกร้อยบาท นี่ยังไม่นับถึงการขายตัวอ่อนของผึ้ง

เขาบอกกับผมว่า ในปีหนึ่ง สามารถมีรายได้จากการขายน้ำผึ้ง รวมทั้งตัวอ่อนของผึ้ง ได้หลายหมื่นบาท

ว่ากันว่า ทุกวันนี้ นอกจากเขามีอาชีพทำนา ทำไร่แล้ว เขามีรายได้จากการเก็บของป่ามาขาย มาจุนเจือครอบครัวได้โดยไม่ต้องขัดสน จนสามารถส่งลูกสาวไปเรียนมหาวิทยาลัยที่กรุงเทพฯ ได้

บ่ายนั้น เดือนเมษายน,

เมื่อเราอยู่ตรงขุนต๊ำ อากาศสดสะอาดด้วยดงไม้ใหญ่ และดงกล้วยป่าสดเขียวรกครึ้ม เขาพาเราลงไปริมลำห้วย น้ำใสไหลระริกรินลงสู่ที่ลุ่ม แดดสาดส่องกระทบผิวน้ำกรวดหินดินทรายดูวิบวับสะท้อนไปมา

ฝูงผึ้งกำลังบินวนไปมา ก่อนเกาะนิ่งอยู่ตรงนั้นริมน้ำ
เขากำลังสาธิตวิธีสังเกตหารังผึ้งอย่างง่าย ๆ

เขานั่งยอง ๆ อยู่ริมห้วย นำเศษไม้ไปฝนกับก้อนหินสีเหลือง ก่อนนำไปแตะตรงหัวของผึ้งแต่ละตัวให้สีติดอยู่ เพื่อทำตำหนิให้เห็นเด่นชัด สักพักหนึ่ง เมื่อผึ้งตัวนั้นกินน้ำเสร็จ มันจะค่อยๆ บินวนไปมา ก่อนบินขึ้นสู่ที่สูง หายไปในป่าใหญ่

เขาเงยหน้า ก่อนยกนาฬิกาข้อมือมาจับเวลาดู ตั้งแต่ผึ้งบินออกไป จนผึ้งที่เขาเอาสีแตะตรงหัวตัวเดิมบินกลับมากินน้ำตรงที่เดิม

“ต้องนิ่ง และเฝ้ามอง สังเกตดูผึ้งบินไปและกลับมากินน้ำอีกรอบ เราก็จะรู้ว่ารังผึ้งอยู่ใกล้หรือไกลจากจุดที่เราอยู่ ผึ้งที่เป็นฝ่ายหาน้ำหวานก็เหมือนกัน ใช้วิธีสังเกตเช่นเดียวกัน ผมได้ความรู้นี้มาจากบรรพบุรุษสืบต่อกันมา” เขาบอกกับเรา ด้วยน้ำเสียงของความภูมิใจ

ครั้นเมื่อยามที่เขาเดินเข้าไปพบกับรังผึ้ง ที่อยู่บนคาคบไม้สูงชะลูดฟ้าอยู่อย่างนั้น

เขาแหงนจ้องมองจนคอตั้งบ่า- -สีหน้าของเขาครุ่นคิด ก่อนล้วงเอาชุดสำหรับตีผึ้ง ที่ประดิษฐ์คิดทำขึ้นมาเอง ดูเหมือนชุดของมนุษย์อวกาศ มีตาข่ายบังใบหน้าเอาไว้ ก่อนสวมใส่ลงไป ใส่ถุงมือหนา ใส่รองเท้าห่อหุ้มเท้า

หลังจากนั้น เขาล้วงในถุงย่ามอีกครั้ง หยิบ “ตอย” ที่ทำจากไม้ไผ่ที่แข็งแกร่งออกมาเป็นท่อนๆ มีปลายแหลม ก่อนจะเอาค้อนตอกตีลงไปในเนื้อไม้ตั้งแต่โคนต้นไม้ต้นนั้น ตอกให้แน่นทีละตัว ทีละขั้น อย่างช้าๆ ก่อนไต่ขึ้นไป สูงขึ้นไป จนในที่สุด,เขาพาตัวเองขึ้นไปจนถึงจุดหมาย

เมื่อยืนอยู่ข้างล่าง เงยหน้าแหงนมองดูเขาที่พาชีวิตอยู่บนที่สูงลิบลิ่ว

จะมองเห็นร่างอันสันทัดของเขาเล็กนิดเดียว เขาค่อยๆ เอื้อมมือปัดไล่ตัวผึ้งที่บินวนไปมาให้หลุดห่างจากรังผึ้ง ก่อนคว้าเอารังผึ้งที่มีน้ำหวานเยิ้มหยดออกมาใส่ในถุงพลาสติกที่ซ้อนอยู่ข้างในถุงย่ามจนหมด ก่อนจะขยับถอยลงมาทีละขั้น ทีละตอย จนลงมาสู่พื้นดินข้างล่าง

“ไม่กลัวตกจากที่สูงหรือ” ผมเอ่ยถามด้วยความรู้สึกหวาดหวั่น

“ไม่หรอก สนุกดี และมันอยู่ในชีวิตผมเสียแล้ว” เขาบอกกับผม พร้อมรอยยิ้มที่เปื้อนด้วยน้ำหวานน้ำผึ้ง

ผมกลับเข้าหมู่บ้าน พร้อมน้ำผึ้งขวดใหญ่ขวดหนึ่ง ในราคาสองร้อยบาท ด้วยความรู้สึกที่ครุ่นคิดไปมาตลอดทาง

ไม่แพงเลย- -สำหรับคนที่ได้ไปสัมผัสและรับรู้ว่า กว่าจะได้น้ำผึ้งขวดหนึ่ง มันช่างยากเย็นแสนเข็ญและเสี่ยงอันตราย พลาดพลั้งเพียงชั่วเสี้ยววินาที ชีวิตอาจพลัดร่วงละลิ่วดับสูญ สำหรับความคิดผมแล้ว

มันถูกด้วยซ้ำ สำหรับชีวิตของคนตีผึ้ง

และเป็นที่น่ายินดี เมื่อยินข่าวว่า ทางโครงการพะเยาเพื่อการพัฒนา กำลังมีแนวคิดในการในการหารายได้จากการหาของป่า โดยประสานงานกับทางศูนย์การศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดพะเยา และองค์การบริหารส่วนตำบลบ้านต๊ำ เพื่อส่งเสริมการบรรจุผลิตภัณฑ์ และการตลาด ในการนำน้ำผึ้งป่า และสมุนไพร ออกมาจำหน่าย สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชนบ้านต๊ำใน

ครับ ผมขอคารวะนับถือชีวิตของคนตีผึ้ง พร้อมอวยพรภาวนาขออย่าให้ชีวิตเขาร่วงลงมาจากที่สูงเลย

เพราะเมื่อนึกถึงคราใด
ผมรู้สึกศรัทธา ทึ่งและเสียว...



๒.

ชีวิตกลับคืนสู่เมืองของความอึกทึกและวุ่นวายอีกครั้ง,

ผมแวะไปเยี่ยมเพื่อนที่ออฟฟิศใกล้ ๆ กับสถานีรถไฟเชียงใหม่ เรานั่งอยู่ตรงนั้น,ริมฟุตบาทหน้าที่ทำงาน และเราสนทนา(ความไม่เป็น)ธรรมกันถึงเรื่องการเมืองที่กำลังร่วง เศรษฐกิจกำลังทรุด อย่างหน้าดำคร่ำเครียด

อากาศอ้าว ใบหน้าหมอง แต่ทุกคนยังคงมุทำงานอย่างคร่ำเคร่ง

ขณะที่ผมกับเพื่อนกำลังถกเถียงกันอยู่นั้น ชายวัยกลางคนคนหนึ่ง เดินหิ้วตระกร้าพลาสติกใบเขื่องเข้ามาหา ด้วยสีหน้าเหมือนคนอมทุกข์

“น้าครับ ช่วยซื้อน้ำผึ้งหน่อย น้ำผึ้งของแท้จากป่าเลยนะครับ...”

“ขวดเท่าไหร่ละเนี่ย...” เพื่อนผมทักถาม

“สามร้อยครับ...มาไกลครับ ช่วยซื้อหน่อยนะครับ ผมจะได้กลับบ้านหาลูกหาเต้าเสียที...” เขาคะยั้นคะยอ

เพื่อนผมควักแบงก์ร้อยสามใบให้คนขายน้ำผึ้ง ก่อนหันมาคุยกันเรื่องราคาสินค้าเพิ่มสูงขึ้น จนไม่ทันตั้งตัวปรับตัว...

ในขณะที่กำลังคุยกันอยู่นั้น, ชายคนขายน้ำผึ้งพยักหน้าหงึก ๆ ก่อนส่ายหัวไปมา...

“แม่นแล้วน้า...อะไร ๆ ก็แพงไปหมด แม้กระทั่งน้ำตาลตอนนี้ก็แพง แถมยังขาดตลาดกันอีก เฮ้อ...” เขาพูดเสร็จรีบลุกขอตัวก้าวเดินฉับ ๆ ยินเสียงผิวปากไปตามถนนเลียบทางรถไฟ

เพื่อนผมหันมองตามหลังชายคนขายน้ำผึ้งพร้อมทำสีหน้าครุ่นคิดไปมา...

“หรือว่า น้ำผึ้งที่กูซื้อขวดนี้มันแพงเพราะน้ำตาลขึ้นราคาว่ะเนี่ย...” เพื่อนผมพึมพำ ๆ

“ไม่รู้โว้ย...แต่ก่อนที่พ่อค้าจะเดินออกไป กูเห็นแววตาพร้อมกับรอยยิ้มเจ้าเล่ห์ติดอยู่ริมฝีปากด้วยว่ะ!...” ผมบอกเพื่อน ก่อนหัวเราะหึ ๆ ชอบใจกับสีหน้ากังวลของเพื่อนว่า น้ำผึ้งขวดนี้มันของจริงหรือของปลอมกันแน่

แต่ที่แน่ ๆ ผมรู้ว่า ระหว่างวิถีของคนตีผึ้งบ้านต๊ำใน กับคนเดินตระเวนขายน้ำผึ้งในเมืองนั้นแตกต่างกัน

ทั้งคุณค่าและความหมายในชีวิต.

"""""""""""""""""

งานชิ้นนี้ ตีพิมพ์ล่าสุด ใน "ต่วยตูน" ปักษ์แรก กันยายน 2549

Create Date : 09 กันยายน 2549 Last Update : 16 กันยายน 2549 14:53:41 น. Counter : 1667 Pageviews.		34 comments
Share Tweet