ประชาสังคมและชุมชนท้องถิ่น

1.สรุปสาระสำคัญของหนังสือ สิทธิชุมชมท้องถิ่น ชาวเขา


โลกปัจจุบัน เศรษฐกิจตลาดเสรี มีมาตั้งแต่ยุคอาณานิคม จนมาถึงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ภายใต้กระแสโลกาภิวัฒน์นี้เองรัฐบาลไทยต้องถูกลิดรอนอธิปไตยในการกำหนดนโยบายเศรษฐกิจการเมืองถูกครอบงำ ทั้งสัญญาที่ไม่เท่าเทียมเป็นธรรม ด้านการศึกษา ความคิดของชนชั้นนำสมัยใหม่ และด้านการลงทุนจากต่างประเทศ การเข้าสู่ยุคเปลี่ยนแปลงให้ทันสมัย เป็นแรงกระตุ้นให้ประชาชนคนไทยเกิดความตื่นตัวให้ได้มาซึ่งสิทธิส่วนบุคคลและสิทธิทางการเมือง แต่กลับถูกลิดรอนสิทธิด้านเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม รุนแรงยิ่งขึ้นตามลำดับ จนที่สุด กระบวนการเศรษฐกิจเสรี ก็ได้แผ่ขยาย ครอบงำลงถึงฐานทรัพยากรท้องถิ่น อันเป็นต้นทุนในการดำรงชีวิตของประชาชนทั่วประเทศ
การครอบงำด้านทุนและตลาด และปัจจัยที่สำคัญ คือเทคโนโลยี่ ทั้งด้านสื่อ ข้อมูลข่าวสาร ถูกใช้เป็นแรงสนับสนุนการผูกขาดทางเศรษฐกิจ ตลาด และเทคโนโลยี่ชีวภาพ ถูกใช้เป็นเครื่องมือตักตวงทรัพยากร และภูมิปัญญาท้องถิ่นภายใต้ระบบกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา ซึ่งชี้ให้เห็นถึงปัญหาการเผชิญหน้าระหว่างโลกาภิวัตน์และกระแสวัฒนธรรมชุมชนท้องถิ่นอันหลากหลาย รวมถึงปัญหานโยบายและมาตรการทางกฎหมาย ตลอดจนกระบวนทัศน์และวิธีคิดทางกฏหมายของไทย
สิทธิที่ได้กล่าวมานี้ ไม่ใช่เป็นเพียงปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นในสังคมการเมืองไทยเท่านั้น แต่ยังเป็นกระแสที่เกิดขึ้นในทุกภูมิภาคของโลก นับเป็นมิติหนึ่งของสถานการณ์โลกาภิวัฒน์จากฐานล่างคู่ขนานไปกับโลกาภิวัฒน์จากเบื้องบน สิทธิในที่ดิน สิทธิในทรัพยากรท้องถิ่น สิทธิที่จะเรียนรู้และเลือกวิธีการทำการเกษตรที่เหมาะสมด้วยตนเอง สิทธิในทรัพยากรป่าไม้ สิทธิในภูมิปัญญาอันเป็นรากฐานสำคัญ ตลอดจนกระบวนการต่อสู้ในเรื่องสิทธิทรัพย์สินทางปัญญา สิทธิชุมชน การยอมรับถึงบทบาทการมีส่วนร่วมของเกษตรกรในการอนุรักษ์และพัฒนาพันธ์พืช หลักการเรื่องสิทธิเกษตรกรในองค์ความรู้ร่วมอันเป็นวัฒนธรรมประเพณีของชุมชนท้องถิ่น ตลอดจนบทบาทหน้าที่ของเกษตรกรในการสร้างความมั่นคงทางอาหารและทางสภาพแวดล้อม
จากที่กล่าวมาชี้ให้เห็นถึงรากฐานของความเป็นตัวตนดั้งเดิมของชุมชนท้องถิ่น ซึ่งได้เสื่อมสลายลงไปจากการเกิดรัฐชาติ ส่งผลให้รัฐ และสังคมสมัยใหม่ให้ความสำคัญและความชอบธรรมเฉพาะแก่กฎหมายที่เป็นลายลักษณ์อักษร ละเลยมองข้ามความสำคัญของจารีตประเพณีท้องถิ่นอันเป็นระเบียบของสังคมระดับชุมชน ปัจจุบันปัญหาความขัดแย้ง ปัญหาแก่งแย่งทรัพยากรธรรมชาติ จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะให้ความสำคัญกับสิทธิชุมชนอันเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานในวิถีชีวิตของประชาชนท้องถิ่น จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องรื้อฟื้น และส่งเสริมให้เข้มแข็งขึ้นมาใหม่ มิฉะนั้นแล้ว ระบบกฎหมายจะต้องตกเป็นจำเลยที่ละเมิด ลิดรอนสิทธิของชุมชมเสียเอง นับวันปัญหายิ่งทวีความรุนแรงเพิ่มมากขึ้นในสังคมไทย
ปัญหาความขัดแย้งที่สำคัญในสังคมไทย คือปัญหาช่องว่างระหว่างเมืองกับชนบท ระหว่างคนจนกับคนรวย ปัญหา คือชุมชนไม่มีสิทธิที่จะกำหนดชะตาชีวิตของตัวเอง หากรัฐบาลต้องการที่จะแก้ปัญหานี้มีวิธีการเดียวนั่นคือ การคืนสิทธิในการกำหนดเจตจำนงของตนเองให้แก่ชุมชนท้องถิ่น ขณะเดียวกัน ภาคประชาชน ชุมชนท้องถิ่น และประชาสังคมที่กำลังเคลื่อนไหวแก้ปัญหาในท้องถิ่นที่กลายเป็นปัญหาระดับชาติ ระหว่างรัฐบาลกับประชาชน จะต้องมุ่งผลักดันให้เกิด สิทธิในการกำหนดเจตจำนงตนเอง ของชุมชนท้องถิ่นอย่างเป็นรูปธรรม โดยกำหนดขั้นตอนให้เหมาะสมกับสภาพที่แท้จริงของแต่ละชุมชนท้องถิ่น
สิทธิในการกำหนดเจตจำนงตนเอง ก็คือ สิทธิในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งขัดแย้งกับแนวนโยบายของรัฐบาล โดยเฉพาะโครงการขนาดใหญ่ของรัฐ มีการขัดแย้งอย่างรุนแรงระหว่างรัฐบาลซึ่งมีนายทุนทั้งในและต่างประเทศสนับสนุนอยู่ กับประชาชนและชุมชนท้องถิ่น เรื่องการแย่งชิงทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม ไม่ว่าจะเป็น ที่ดิน ป่าไม้ ภูเขา แม่น้ำ ทะเล ทรัพยากรประมง โดยความขัดแย้งไม่มีท่าทีที่จะยุติลงได้ เพราะรัฐบาลเชื่อมั่นในสิทธิการบริหารประเทศ สิทธิในการกำหนดนโยบายบริหารประเทศแต่เพียงฝ่ายเดียว (Top Down Policy) โดยมั่นใจว่า ชี้แจงให้ประชาชนเข้าใจและยอมรับได้ หรือนำวิธีการบางอย่างมาบิดเบือน เช่น การทำประชาพิจารณ์ ซึ่งทำแบบเงียบๆในกลุ่มพวกกันเอง
หากรัฐบาลยังไม่ยอมรับรอง สิทธิในการกำหนดเจตจำนงของชุมชนท้องถิ่น โดยเฉพาะชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิม และชุมชนพื้นเมืองดั้งเดิมด้วยแล้ว รัฐบาลจะแก้ไขปัญหาอะไรไม่ได้ นโยบายที่ออกมาของรัฐบาล เช่น กองทุนหมู่บ้านละล้าน พักชำระหนี้เกษตรกร เป็นเพียงการซื้อเวลาเพื่อของการยอมรับฟังเสียงประชาชนเท่านั้นเอง การลุกขึ้นมาประท้วง คัดค้าน ต่อสู้ของประชาชนจะทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้นเพราะปัญหายังคงอยู่ ยังไม่ได้รับการแก้ไข พร้อมกับการรุกคืบของภาคธุรกิจอุตสาหกรรมอย่างต่อเนื่อง ได้สร้างความทุกข์ยาก แร้นแค้นเดือนร้อนทางเศรษฐกิจอย่างมากแก่ประชาชน จึงไม่มีทางอื่นใดเลย นอกเสียจากการคืนสิทธิในการ กำหนดเจตจำนงของตนเองให้แก่ชุมชนท้องถิ่น โดยเริ่มจากสิทธิในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ อันเป็นฐานชีวิตของชุมชน

2.วิจารณ์และข้อเสนอแนะ


ปัญหาของชาวเขาเป็นปัญหาเริ้อรังที่ได้รับการแก้ไขถูกบ้างผิดบ้างไม่ตรงจุดมาตลอดระยะเวลาหลายสิบปี ขณะที่ประเทศไทยได้พัฒนาทางวัตถุอย่างรวดเร็ว ดูเหมือนว่าคนไทยมีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น มีโอกาสในชีวิตเพิ่มมากขึ้น แต่สถานการณ์ของชาวเขากลับเปลี่ยนแปลงในทางที่เลวร้ายลง จากสภาพที่พออยู่พอกินแม้จะล้าหลังทางด้านวัตถุแต่ชุมชนมีความสงบสุขตามอัตภาพ เมื่อมาเผชิญกับอำนาจรัฐและระบบเศรษฐกิจแบบใหม่ที่รุกเข้าไปในชุมชนชาวเขาที่ยังไม่ทันตั้งตัวฐานะชาวเขาบางกลุ่มได้รับการยอมรับตามกฎหมายด้วยการมีบัตรประชาชนและทะเบียนบ้าน แต่ชาวเขาอีกจำนวนหนึ่งยังถูกถือว่าเป็นคนต่างด้าวไม่ใช่ คนไทย เพราะไม่มีทะเบียนบ้านและบัตรประชาชนทั้งๆที่พ่อแม่ของเขาเกิดในประเทศไทย จึงมีชาวเขาจำนวนมากอยู่นอกการคุ้มครองและการได้รับบริการจากรัฐสิทธิต่างๆที่พึงมีพึงได้ในฐานะพลเมืองไทยกลับไม่ได้รับ สิทธิในการเลี้ยงชีพด้วยการเข้าป่า ทำไร่และล่าสัตว์ต้องถูกยับยั้งเมื่อรัฐบาลมีนโยบายอนุรักษ์ป่าไม้และสัตว์ป่าต่างๆโดยรัฐไม่ได้คำนึงว่า รัฐกำลังละเมิดสิทธิในการดำรงชีวิตซึ่งเป็นสิทธิดั้งเดิมโดยธรรมชาติของชาวเขา รัฐเข้าไปผูกขาดการจัดการทรัพยากรโดยอ้างความมั่นคงของชาติซึ่งขัดแย้งกับทัศนะของชาวเขาที่ต้องการธำรงรักษาความมั่นคงของชีวิต
ระบบกฎหมายของไทยในปัจจุบันไม่เอื้ออำนวยให้ชาวเขามีสิทธิและสถานภาพทัดเทียมพลเมืองไทยทั่วไปยิ่งมีการใช้กฎหมายที่ตายตัวไม่ยืดหยุ่นตามสภาพความเป็นจริงยิ่งทำให้ชาวเขาสูญเสียสิทธิความเป็นพลเมือง เห็นได้ชัดเจนว่าสิทธิชุมชนชาวเขาถูกละเมิดด้วยกฎหมายของรัฐ ทำให้ยากที่จะเรียกร้องหรือพิทักษ์สิทธิของตนเองโดยเฉพาะสิทธิของชุมชนบนที่สูงแม้จะมีมาเป็นร้อยปีแต่กลับถูกกฎหมายที่กำหนดขึ้นมาในช่วงระยะเวลาไม่กี่สิบปีล้มล้างไปโดยไม่ได้ให้ความสำคัญกับภูมิหลังทางประวัติศาสตร์และหลักฐานความจริงที่เป็นอยู่ อันเนื่องมาจากเป็นชนกลุ่มน้อย ต่างวัฒนธรรมต่างภาษากับคนส่วนใหญ่ของประเทศ จารีตประเพณีของชาวเขาซึ่งเป็นวิถีชีวิตสำคัญของชุมชนจึงไม่ได้รับการยอมรับและเมื่อปราศจากจารีตประเพณีชุมชน ชาวเขาจึงเสียพลังอำนาจที่จะคงความเป็นตัวตน ชุมชนก็จะเปลี่ยนแปลงและล่มสลายไปในที่สุด ก่อให้เกิดปัญหาครอบครัวและปัญหาสังคมตามมา ภูมิต้านทานของชุมชนชาวเขาต่อวัฒนธรรมภายนอกที่เข้ามาจะลดน้อยลงเรื่อยๆ มีชาวเขาส่วนใหญ่พร้อมที่จะเปลี่ยนแปลงปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตของตนเพื่อแลกกับความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นและมีโอกาสเหมือนคนพื้นราบ มีแนวโน้มว่าชาวเขาจะสูญเสียวัฒนธรรมดั้งเดิมของตนเองในอนาคตข้างหน้าอันใกล้นี้เพราะนโยบายของรัฐไม่ได้ให้ความสำคัญกับอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชาวเขาอย่างแท้จริง นโยบายต่างๆที่รัฐดำเนินการอยู่มุ่งที่จะเปลี่ยนแปลงชาวเขา โดยเน้นวัฒนธรรมไทยเป็นหลัก อดีตที่ผ่านมาชาวเขาเป็นฝ่ายถูกกระทำและชักนำให้รับสิ่งใหม่ๆโดยไม่มีโอกาสเลือก ซึ่งเป็นแบบเดียวกับชาวบ้านในชนบทของไทยก็เคยถูกกระทำมาแล้วตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ที่กำหนดโดยส่วนกลาง การที่รัฐไม่ไว้ใจให้ชุมชนชาวเขาจัดการทรัพยากรด้วยตนเอง และพยายามแยกชาวเขาออกจากป่ามาอยุ่บนพื้นราบที่แห้งแล้งไม่สมบูรณ์ ไม่สามารถทำการเพาะปลูกได้ โดยใช้มาตรการรุนแรงในการจับกุมชาวเขาที่ทำไร่ในพื้นที่ๆเคยทำกันอยู่ ตลอดจนรัฐได้สนับสนุนให้ชุมชนชาวเขาใช้จารีตประเพณีเป็นสินค้าธุรกิจท่องเที่ยว โดยอ้างว่าจะทำให้ชาวเขามีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น แต่ความเป็นจริงนั้นได้ทำให้ชุมชนชาวเขาล่มสลายและวัฒนธรรมชาวเขาเสื่อมถอย จึงไม่แปลกใจเลยที่ได้เห็นข่าว ชาวเขาค้ายาเสพติด ชาวเขาค้าของเก่าโบราณและผู้หญิงชาวเขามาขายบริการทางเพศในเมืองอยู่เสมอ
หน่วยงานของรัฐและเอกชนได้พยายามเข้าแก้ไขปัญหาของชาวเขา ตามแนวทางที่เห็นว่าดีที่สุดโดยไม่เคยได้ถามความคิดเห็นว่าชาวเขามีความคิดเห็นอย่างไรและไม่เคยให้ชาวเขาได้เข้ามามีส่วนร่วมในการกำหนดวิธีการแก้ไขปัญหา การให้ความสำคัญกับปัญหาชาวเขา รัฐมักจะให้ความสำคัญกับนโยบายหลักของชาติและบีบบังคับให้ชาวเขาเป็นผู้เสียสละอยู่เสมอ แม้รัฐมีความพยายามแก้ไขปัญหาของชาวเขา แต่การดำเนินการเป็นไปอย่างไม่ต่อเนื่อง สม่ำเสมอ บรรดานักการเมืองและข้าราชการจำนวนมากยังไม่เข้าใจและมีอคติกับชาวเขาว่าเป็นผู้ทำลายป่า ทำลายทรัพยากรธรรมชาติ เป็นตัวถ่วงความเจริญของประเทศ
สิทธิชุมชนชาวเขา คือ สิทธิร่วมเหนือทรัพยากรของชุมชน เป็นสิทธิร่วมของชุมชนในการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืนและเป็นธรรมเพื่อให้มีโอกาสเท่าเทียมกันในการยังชีพของคนในชุมชน
วัฒนธรรมสิทธิชุมชนชาวเขา คือ สิทธิที่ชุมชนจะดำรงอยู่อย่างมีศักดิ์ศรีสามารถจัดการชีวิตของตนธำรงรักษาจารีตประเพณีดั้งเดิมของตน ยอมรับหรือปฏิเสธสิ่งใหม่จากภายนอกชุมชนบนพื้นฐานของจิตสำนึกร่วมกันของชุมชน
ข้อเสนอแนะ
การยอมรับสิทธิของชุมชนชาวเขาในการตั้งถิ่นฐานบนพื้นที่สูง
โดยการยอมรับสิทธิชุมชนชาวเขาที่ได้ตั้งถิ่นฐานเป็นชุมชนมาแต่ดั้งเดิม ให้สมาชิกของชุมชนชาวเขามีสถานภาพเป็นคนไทยโดยถูกต้องตามกฎหมาย มีสิทธิในการอยู่อาศัยและสิทธิในการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติในท้องถิ่นของตนเองเพื่อการดำรงชีวิตอย่างพอเพียงได้
การรับรองสิทธิชุมชนในการจัดการทรัพยากร
ทรัพยากรบนพื้นที่สูงมีข้อจำกัด และการใช้ทรัพยากรอย่างไม่ถูกต้องมีผลให้เกิดผลเสียต่อระบบนิเวศน์ ดังนั้นการรับรองสิทธิในการจัดการทรัพยากร ต้องให้ชุมชนเป็นกลไกในการดูแลรักษาร่วมกับรัฐ รัฐต้องให้ชุมชนชาวเขามีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรป่าไม้และสิ่งแวดล้อม การที่ชาวเขาเป็นชาวไร่บนพื้นที่สูง รัฐต้องคำนึงถึงความเป็นธรรมในการถือครองที่ดินบนพื้นที่สูงและสิทธิในการใช้ที่ดินทำกินของชุมชนชาวเขา แลกเปลี่ยนกับการให้ชุมชนชาวเขามีสิทธิร่วมดูแลรักษาและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างสมดุลและยั่งยืน
หากรัฐได้ยอมรับสิทธิชุมชนตามกฎหมายแล้ว ชุมชนเองก็ต้องยอมรับสิทธิของรัฐในการกำกับดูแลผลประโยชน์ส่วนรวมของประเทศชาติและสิทธิส่วนบุคคลด้วยเช่นกัน
ฟื้นฟูจิตสำนึกของชุมชนและสร้างเสริมวัฒนธรรมชุมชนให้เข้าแข็ง
รัฐจะต้องสร้างจิตสำนึกและความเข้มแข็งในการจัดการระดับชุมชนบนพื้นฐานระบบคุณค่าและภูมิปัญญาท้องถิ่นซึ่งสืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน แก้ไขปัญหาชุมชนในสถานการณ์ต่างๆ วัฒนธรรมชุมชนต้องรักษาไว้ให้เข้มแข็งและสืบสานขึ้นมาใหม่เมื่อต้องเผชิญกับภาวะถูกดูดกลืนโดยวัฒนธรรมจากภายนอก ต้องสร้างความเป็นอิสระจากอำนาจและการครอบงำของรัฐ และร่วมระดมกำลังของชุมชนในการร่วมมือแก้ไขปัญหาความขัดแย้งภายในและภายนอกชุมชน เพื่อป้องกันกระแสทางลบจากกระแสการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคม
เผยแพร่วัฒนธรรมของชุมชนชาวเขาให้เป็นที่ยอมรับของสังคม
ความแตกต่างในชาติพันธุ์และวัฒนธรรม ทำให้สิทธิชุมชนชาวเขาถูกละเมิด เนื่องจากอคติที่ว่าชาวเขาไม่ใช่คนไทย จึงไม่มีสิทธิ์มาอยู่ในเมืองไทย รัฐควรสนับสนุนให้มีการเผยแพร่ภูมิปัญญาและวัฒนธรรมอันดีงามของชาวเขา ทำให้คนทั่วไปมีความรู้สึกที่ดีและสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในสังคมไทย โดยการที่รัฐเข้าไปสนับสนุนการวิจัยรวบรวมข้อมูลต่างๆเกี่ยวกับจารีตประเพณีและภูมิปัญญาของชาวเขา เผยแพร่ แลกเปลี่ยนข้อมูลที่เป็นประโยชน์แก่ชุมชน สนับสนุนให้มีเครือข่ายความร่วมมือทางภูมิปัญญาของชุมชนที่อยู่ใกล้เคียงกันให้เกิดขึ้น
จัดตั้งหน่วยงานเฉพาะกิจของรัฐมาดูแลและแก้ไขปัญหาของชาวเขา
ชาวเขาที่ได้เข้ามาตั้งถิ่นฐานจนเกิดเป็นชุมชนมาแต่ดั้งเดิมยาวนาน ไม่ใช่เพิ่งอพยพเข้ามาอย่างผิดกฎหมาย ชาวเขากลุ่มนี้จึงมีสิทธิเป็นพลเมืองไทยอย่างสมบูรณ์ แต่เนื่องจากตกสำรวจทำให้ไม่มีทะเบียนบ้านและบัตรประชาชนอันเป็นเครื่องยืนยันสิทธิพลเมือง จึงทำให้ถูกรังแกและตกเป็นเหยื่อของการแสวงหาผลประโยชน์จากบุคคลกลุ่มต่างๆมาโดยตลอด
จึงจำเป็นที่ต้องมีหน่วยงานเพาะกิจของรัฐ เข้ามาดูแลแก้ไขปัญหา

ข้อเสนอแนะทั้งหมดที่ได้กล่าวมานี้ คือ การเน้นความสำคัญของสิทธิชุมชนเพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชน เพราะการดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด และการสร้างวัฒนธรรมประเพณีของกลุ่มชาติพันธุ์นั้น ชุมชนชาวเขาไม่สามารถต่อสู้ได้ด้วยตนเอง แต่จะต้องสร้างเสริมความเข้มแข็งของชุมชน ต้องมีกระบวนการสร้าง และนิยามความหมายของสิทธิชุมชนชาวเขาขึ้นมาอย่างชัดเจนเพื่อสร้างความชอบธรรมในการดำรงอยู่ของกลุ่มชาติพันธุ์ทั้งในด้านวิถีการดำรงชีวิต และอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม จึงทำให้ชุมชนชาวเขามีความสำเนียกในสิทธิของตนเองในการต่อสู้ ต่อรองกับรัฐบาลและไม่ยอมตกเป็นเหยื่อของการข่มแหงรังแก มีจิตสำนึกในสิทธิชุมชนซึ่งเป็นการรวมพลังต่อสู้เพื่อความอยู่รอดของวัฒนธรรมชาวเขาทั้งด้านกายภาพ และจิตวิญญาณ
ชุมชนชาวเขาจะต้องมีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาการตั้งถิ่นฐานในป่า และการใช้ทรัพยากรจากป่า ควรมีแนวทางปฏิบัติสำหรับชุมชนในการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ และสัตว์ป่า เพื่อตอบโต้ ต่อรอง เจรจากับพลังอำนาจของรัฐ และสังคมภายนอกชุมชน ชุมชนชาวเขาต้องร่วมมือร่วมใจกันเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนในการจัดการทรัพยากรเพื่อความอยู่รอดของชุมชน ฝ่ายรัฐจะต้องปรับเปลี่ยนโครงสร้างอำนาจทางเศรษฐกิจการเมือง ปรับเปลี่ยนแนวนโยบายของรัฐ และระบบกฎหมาย ให้อยู่บนหลักการของการเคารพในอำนาจ และสิทธิของความแตกต่างทางสังคมและวัฒนธรรมที่เป็นลักษณะพหุสังคมของสังคมไทย

บรรณานุกรม

สิทธิชุมชนท้องถิ่นชาวเขา ในภาคเหนือของประเทศไทย :

อดีตและปัจจุบัน กรณีศึกษาและปัญหา

ศาสตราจารย์เสน่ห์ จามริก 2546

ศาสตราจารย์ (พิเศษ) ดร.ชลธิรา สัตยาวัฒนา 2546 : หัวหน้าโครงการ

 

Create Date : 05 กันยายน 2553		0 comments
Last Update : 5 ตุลาคม 2553 19:21:46 น.
Counter : 810 Pageviews.
Share Tweet