"นกน้ำเพลินตา สมิหลาเพลินใจ เมืองใหญ่สองทะเล เสน่ห์สะพานป๋า ศูนย์การค้าแดนใต้"
สงขลา
เป็นจังหวัดชายแดนของประเทศไทย เป็นเมืองท่าและเมือง ชายทะเลที่สำคัญแห่งหนึ่งของภาคใต้ เป็นเมืองเก่าแก่ มีศิลปะโบราณวัตถุ โบราณสถาน ขนบธรรมเนียม ประเพณี และการละเล่นพื้นเมืองต่างๆ ที่เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของบรรพบุรุษ ตกทอด ให้ชนรุ่นหลังได้ศึกษามากมาย และเป็นแหล่งการค้าที่สำคัญของภาคใต้อีกด้วย นอกเหนือจากแหล่งท่องเที่ยวและแหล่งเศรษฐกิจที่สำคัญของสงขลาหากใครที่มา สงขลา
ก็คงพลาดไม่ได้ที่จะซื้อของที่ระลึกกลับไปฝากคนทางบ้าน และผลิตภัณฑ์ที่มีชื่อเสียงของจังหวัดสงขลา นั่นก็คือผ้าทอเกาะยอสุดยอดผลิตภัณฑ์ หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ ปี 2549
ผ้าทอเกาะยอหรือ ผ้าเกาะยอ เป็นผ้าทอพื้นเมืองของตำบลเกาะยอ อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา เป็นผ้าพื้นเมืองที่มีชื่อเสียง มีความประณีตและสีสันลวดลายที่สวยงาม ถือเป็นสัญลักษณ์หัตถกรรมพื้นบ้านของภาคใต้ สืบสานตำนานจากชาวเกาะยอที่ส่วนหนึ่งอพยพมาจากตำบลน้ำน้อย อำเภอหาดใหญ่ และตำบลทุ่งหวัง อำเภอเมืองสงขลา มีเชื้อสายจีน ทำอาชีพประมง ทำสวนยาง สวยผลไม้ และงานหัตถกรรมพื้นบ้าน คือการทอผ้าพื้นเมืองสำหรับใช้ในครัวเรือน จึงเป็นที่มาของ "ผ้าทอเกาะยอ ไม่มีหลักฐานที่ปรากฏแน่ชัดว่า ชาวเกาะยอ เริ่มทอผ้ากันตั้งแต่เมื่อไหร่ แต่ทราบว่าที่เกาะยอมีการทอผ้ามานับเป็นร้อยๆปีแล้ว ตั้งแต่เมื่อครั้งที่มีการอพยพมาตั้งถิ่นฐานทำมาหากินอยู่บนเกาะยอสืบสานการถ่ายทอดภายในครอบครัวเรื่อยมา
จากคำบอกเล่าของผู้สูงอายุในหมู่บ้านเกาะยอเป็นเกาะที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ ไม่ว่าจะทั้งโดยทางบนบกและในทะเล คนที่อพยพมาในช่วงแรกนั้นซึ่งเป็นคนเชื้อสายจีน ได้นำอาชีพการทอผ้ามาสอนคนใน บริเวณนั้นและจะทอด้วย กี่มือ ที่โครงสร้างเป็นไม้ไผ่ และใช้ตรน แทนลูกกระสวย ผ้าที่ทอในระยะแรกนั้นจะเป็นแบบเรียบๆ ไม่มีลวดลาย ระยะหลังได้มีการปลูกฝ้ายเพื่อนำมาทอผ้าและย้อมด้วยสีธรรมชาติและมีการทอเป็นลายดอกชนิดต่างๆในเวลาต่อมา เช่น "ลายก้านแย่ง" ชื่อเดิมคือ ลายคอนกเขา ซึ่งเป็นลายที่สวยที่สุด และเมื่อปีพ.ศ. 2375 ชาวบ้านเกาะยอได้นำผ้าเกาะยอขึ้นถวายพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้รับพระราชทานชื่อใหม่ว่า ลายราชวัตร แปลว่า กิจวัตรหรือการกระทำ ผลิตภัณฑ์ผ้าทอเกาะยอ มีการสั่งสอน สืบทอดต่อกันภายในครัวเรือนเรื่อยมา เป็นเวลาหลายร้อยปี จนปรากฏว่ามีเพลงกล่อมเด็กเก่าแก่หลายบท ที่แสดงให้เห็นถึงค่านิยมและวัฒนธรรมการทอผ้าของชาวเกาะยอซึ่งคนเฒ่าคนแก่บนเกาะเล่าว่า ได้ฟังเพลงกล่อมเด็กเหล่านั้นมาจากยายอีกต่อ นอกจากนั้นยังมีปริศนาคำทายเกี่ยวกับเครืองมือทอผ้าด้วย
กระบวนการผลิต/ขั้นตอนการผลิต
เครื่องมืออุปกรณ์ที่ใช้ในการผลิต
▶อุปกรณ์การเตรียมด้าย ประกอบด้วยส่วนต่างๆ คือ ดอกหวิง ในหลดตัน(หรือลูกคัน) รางดันหลักดัน ฟีม ตะขาเกี่ยวกับ(เบ็ดเข้าฟีม) เครื่องรองตอนเข้าฟีมลูกหัด(หรือระหัด) เพื่อส่งด้ายเวลาทอ ไม้นัด มีไว้เพื่อกรอเข้าไม้ขัดด้าย หรือไม้ค้ำและเครื่องม้วนด้าย
▶เครื่องทอผ้าหรือกี่ เป็นโครงสร้างที่ใหญ่ของเครื่องมือที่ใช้ทอทั้งหมด ประกอบด้วยฟีม(ฟันหวี) เขาหูก(ตะกอหรือกระกอ) กระสวย วางกระสวย ไม้แกนม้วนผ้า หลักม้วนผ้าคานเหยียบ (ตีนเหยียบ) ลายกระตุก(เชือกดึง) ด้ายยืน หลอดด้ายพุ่ง ระหัดถัดด้าย ถังและเครื่องมืออื่นๆ ที่แยกจากเครื่องทอผ้า มีไนปั่นด้ายเข้ากระสวยและกงล้อปั่นด้าย ยืนเข้าระหัดถักด้าย
ขั้นตอนการทอผ้า กระบวนการผลิต
1. การเตรียมเส้นด้ายยืน ประกอบด้วยกรรมวิธีต่างๆคือก่อนจะทอผ้า ช่างจะต้องนำด้ายริ้วที่เป็นไจ นำไปกรอเข้าหลอดเพื่อสำหรับงานโดยเฉพาะ เมื่อสอดด้ายเข้าพิมเสร็จแล้วก็นำไปขึงบนกี่สำหรับเก็บตะกอหรือร้อยตะกอต่อไป
2. การเตรียมเส้นพุ่ง เริ่มจากการที่ช่างทอกรอด้ายที่จะใช้เป็นด้ายพุ่งเข้ากระสวยแล้วนำกระสวยแต่ละสีไปใส่ในรางกระสวย
3. ทอกี่กระตุก
กลุ่มผ้าทอเกาะยอ
กลุ่มผ้าทอเกาะยอมีการเริ่มต้นขึ้นเมื่อปี 2539 โดยมีการติดต่อกับหน่วยงานราชการ คือ สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอเมืองสงขลา และได้รับเงินทุนจำนวนหนึ่งมาจัดตั้งกลุ่ม กลุ่มผ้าทอมีการพัฒนาเรื่อยมา จนกระทั่งเมื่อปี 2541 ได้จัดตั้งกลุ่ม ในนามว่า กลุ่มราชวัตถ์ พัฒนาผ้าทอเกาะยอ มีสมาชิกเริ่มแรก 14 คน วัตถุประสงค์ของกลุ่ม คือ เพื่อพัฒนาอาชีพของชาวตำบลเกาะยอ คือการทอผ้าเกาะยอ และเพื่อเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น จากการรวมกลุ่มครั้งแรกจึงได้กู้เงินมาเป็นทุนในการซื้อเส้นใยที่มีหน่วยงาน ชมรมแสงส่องหล้า มาให้ความช่วยเหลือในเรื่องการต่อเติมอาคารและได้นำเรื่องกลุ่มอาชีพไปเสนอสำนักพระราชวัง และต่อมาในปี 2543 จึงได้รับพระราชทานชื่อกลุ่ม ระหว่างกลุ่มราชวัตถ์ และกลุ่มแสงส่องหล้า จึงรวมเรียกชื่อว่า กลุ่มราชวัตถ์แสงส่องหล้า เป็นต้นมาหากสนใจสามารถติดต่อซื้อผลิตภัณฑ์ได้ที่ กลุ่มราชวัตถ์แสงส่องหล้าที่ 138 หมู่ 3 บ้านนอก ต.เกาะยอ อ.เมือง จ.สงขลา 90100 โทรศัพท์ : 074 450029, 01-4790653,06 2917853 หรือถ้าสนใจสามารถดูข้อมูลผลิตภัณฑ์ได้ที่ www.tsu.ac.th
ผ้าไทยของเรานี่ก็สวยดีเหมือนกันนะคะ ใครไม่เคยรู้จักผ้าทอเกาะยอ ก็คงจะทราบแล้วละค่ะว่า ผ้าทอเกาะยอนี่มีประวัติ วิธีทำอย่างไร มันคงไม่ยากนักหรอกนะคะ ที่เราจะทำของสิ่งหนึ่งออกมาด้วยความตั้งใจ อย่างผ้าเกาะยอนี่ กลุ่มราชวัตรแสงส่องหล้า เขาก็ตั้งใจทำกันจริงๆเลยค่ะ ตั้งแต่ละลายผ้า ทั้งการทอ การยกดอก สวยไม่มีใครเกินเลยจริงๆ เห็นอย่างนี้แล้วคงไม่พลาดที่จะไปอุดหนุนกันใช่ไหมคะ เราคนไทยต้องช่วยกันใช้สินค้าไทย เงินตราจะได้ไม่รั่วไหลออกไปนอกประเทศ
ผลิตภัณฑ์ผ้าทอเกาะยอ
ขอบคุณที่เขียนเรื่องดีๆมาให้อ่าน วันหลังจะมาเยี่ยมอีกครับ