พืชผักเมืองไทย ปลูกง่าย โตเร็ว กินอร่อย แม้คนอยู่ตึก มีมุมน้อยนิดบนคอนโด ก็ปลูกผักหญ้ากินเองได้ เป็นแนวคิดที่ไม่ใหม่ เพราะมีผู้ริเริ่มและรณรงค์มานานแล้ว แต่ไฉนคนเมืองอยู่แต่ตึกไม่สนใจสีเขียวที่กินได้ในชีวิตจริง โครงการ สวนผักคนเมือง จึงกำเนิดขึ้นโดยผู้ปรารถนาดี อยากให้คนไทยรู้จักปลูกผักกินเอง ใส่ใจในธรรมชาติ กลับมามองของจริงที่จับต้องได้ นอกจากโครงการที่ว่านี้ยังมีมูลนิธิต่างๆ ได้แก่ เอ็นจีโอ สสส. และกลุ่มคนตัวน้อยที่ชวนคนเมืองมาปลูกผัก สร้างเป็นเครือข่ายวิถีเกษตรคนเมือง นอกจากนี้ คนที่อยู่ตึกแต่อยู่นอกเขตกรุงเทพฯ และในต่างจังหวัด สามารถเข้าร่วมกิจกรรม ฟังอบรมวิธีปลูกผักในเนื้อที่จำกัด จนถึงปลูกข้าวในล้อยางและบ่อซีเมนต์ เขาก็ทำกันมาเห็นผล เป็นเรื่องจริงน่าทึ่งว่า ไม่มีนาข้าวก็ปลูกข้าวกินเองได้...

กลุ่มคนเล็ก ๆ ที่รักผัก อาทิเช่น มูลนิธิศูนย์สื่อเพื่อการพัฒนา โดย คุณสรานนท์ ใยบำรุง จากวารสาร 'เกษตรกรรมธรรมชาติ' และ กรชชนก หุตะแพทย์ ที่รับหน้าที่เป็นวิทยากรอบรมโครงการสวนผักคนเมือง จัดเป็นประจำเดือนละ 2 ครั้ง บอกเล่าที่มาของโครงการและประโยชน์จากการปลูกผักไว้กินเอง ที่ต้องลงมือ ลงแรง และลงเงินเพียงเล็กน้อย แต่เก็บเกี่ยวผลพวงมหาศาล

"โครงการนี้เริ่มเมื่อปีที่แล้ว จากงานมหกรรมสมุนไพรครั้งที่ 6 ได้ไปออกบูธแนะนำการเกษตรเพื่อคนเมือง ถึงตอนนี้คนเริ่มรู้จักบ้างแล้ว เช่น คุณนคร (ฉายาเจ้าชายผัก) ทำเกษตรกรรมยั่งยืน เป็นที่รู้จัก...และทำงานร่วมกับมูลนิธิด้วย พอ สสส.เข้ามาก็อยากนำโครงการนี้มารณรงค์สร้างแนวคิดให้คนเมือง ชุมชนต่าง ๆ ให้แพร่หลายขึ้น ให้มองเห็นภาพว่าการเกษตรคนเมืองก็ทำได้ ไม่จำเป็นต้องมีที่นา หลายคนที่คิดว่า การเกษตรหมายถึงคนชนบท ผมว่าแนวคิดของคนเมืองที่ไปยึดติดกับการเกษตรแบบเดิม ๆ ว่าทำเกษตร ปลูกผักต้องมีพื้นที่ ต้องคนชนบทเท่านั้นควรเลิกคิดได้แล้ว เพราะเราลืมนึกถึงเรื่องการบริโภค ไม่ได้หมายถึงว่าเรากินมากหรือกินน้อย แต่คนเมืองมักคิดว่าซื้อเอาสะดวกกว่า ง่ายกว่า แต่เมื่อใดที่เราได้ลงมือกระทำ ปลูกผักด้วยตัวเอง และเก็บเกี่ยวผลผลิตเราจะเกิดความรู้สึกเป็นสุขที่ได้ทำ ได้เรียนรู้ ได้รู้จักธรรมชาติ"

ซึ่งไม่ใช่เรื่องยากเลย กระทั่งคนอยู่คอนโด มีพื้นที่ระเบียงเพียงน้อยนิดก็ปลูกผักลงกระถางได้ โครงการสวนผักคนเมือง จะสอนตั้งแต่วิธีปลูก บำรุงดิน รดน้ำ และสร้างแนวคิดใหม่ที่ทำให้คนอยู่ตึกนึกถึงการปลูกผักและเก็บกิน มีความสุขทางใจเหนือกว่าคำอธิบายใด ๆ

"คนมีพื้นที่ที่เรียกว่าน้อย ที่สุด แค่มุมข้างตึกก็ปลูกผักลงกระถางประเภทตัดใบกิน ตั้งแต่ผักพื้นบ้าน ผักจีน มีวิธีคิดแบบเรียบง่ายที่สุดคือ เลือกปลูกผักที่เรากินในชีวิตประจำวัน  อะไรที่เรากินบ่อย ๆ หรือเวลาทำกับข้าวเราใช้ผักอะไร เช่น พริก กะเพรา ผักชี ต้นหอม โหระพา เวลาเราต้มบะหมี่เราใส่อะไรก็เด็ดมา ต้นหอม ผักชี ใส่แกงจืด ตัดมา 1-2 ต้น ก็ได้แล้ว 1 จาน เราสามารถปลูกลงกระถางและตัดใบกินได้ตลอด ส่วนการรดน้ำแนะนำให้ใช้หัวฉีด (Foggy) เพื่อรักษาความชื้นของดิน วิธีนี้ง่ายที่สุด หรือต่อสายน้ำให้ค่อย ๆ หยด เรียกว่าระบบน้ำหยด ที่กำหนดเวลาได้เช่น สัก 5 นาทีหยด หรือนาทีละหยด ส่วนปุ๋ย ปกติพืช 15 วันใส่ปุ๋ยสัก 1 ครั้ง ต่อพื้นที่ 1 ตรม. ใส่ปุ๋ย 1-2 กำมือ ไม่กี่วันก็ได้กินผักที่ชอบแล้ว เวลากินก็ตัดใบมา ประเดี๋ยวผักก็จะงอกขึ้นมาใหม่ วิธีนี้เป็นการปลูกผักที่เนื้อที่น้อยที่สุด และเป็นการบริหารจัดการน้ำ ทำให้พื้นที่ไม่แฉะ และไม่มีปัญหากับเพื่อนบ้าน เวลารดน้ำ น้ำก็ไม่ไหลลงชั้นล่าง

 ถ้ามีพื้นที่มากขึ้นหน่อย การปลูก ผักกางมุ้ง ก็ทำได้ ไม่ใช่ผักไฮโดรโพนิกนะ มุ้งไว้กันแมลงแต่ต้องอาศัยช่างฝีมือต่อโครงสร้าง เป็นผักปลูกในดินหรือผักกระถางตั้งไว้ ใส่น้ำในสายยาง กำหนดเวลาน้ำหยด  เนื้อที่ประมาณ 1 ม. x 2 ม. ก็พอปลูกได้แล้ว หรือปลูกในล้อยางเก่า ๆ ไปขอเขามาตามร้านยาง เขาให้เลย ลงทุนไม่เกิน 20 บาท ค่าดิน ใช้ล้อยางเก่า บ่อซีเมนต์ ก็ปลูกผักได้"

เรื่องของปุ๋ยบำรุงดินก็ไม่ยาก วิธีที่ประหยัดที่สุดคือใช้เศษอาหารในบ้าน ผสมขี้วัว แกลบ คลุกเคล้าแล้วหมักไว้ เป็นปุ๋ยธรรมชาติไม่ต้องเสียเงิน คุณภาพก็ดี

"เศษอาหารตั้งแต่เศษข้าว กระดูก ผักผลไม้ เตรียมทำปุ๋ยโดยผสมกับดินเหนียว สับ ๆ กันคลุกเคล้า หรือใบก้ามปูมาเทรวมกับขี้วัว สับ ๆ ไว้ เอาฟางปูไว้แล้วรดน้ำทิ้งไว้ 1 คืน แต่ถ้าขี้เกียจทำซื้อปุ๋ยสำเร็จรูปมาก็ได้ เวลามีคนมาอบรมเราก็ให้มาดูภาพจริง วิธีปลูก เตรียมดิน และรู้จักนิสัยของผักแต่ละชนิด โดยมีหลักคิดง่าย ๆ เล็ก ๆ อย่าไปมองภาพกว้าง อยากให้ว่าปลูกผักกินเองได้กินผักปลอดสารเคมี สุขภาพเราก็ดี ลดค่าใช้จ่ายซื้อผัก แม้ผักจะถูกแต่ถ้าเราต้องซื้อบ่อย ๆ ก็เป็นเงินไม่น้อย อีกอย่างคือช่วยเพิ่มพื้นที่สีเขียว และทำให้พื้นที่แม้จะน้อยให้เกิดประโยชน์ที่กินได้ด้วย เป็นโมเดลของการพึ่งตนเอง"

โดยวัตถุประสงค์หลักของโครงการสวนผักคนเมือง คือ 1. อยากให้คนไทยกินผักสะอาด เรื่องสุขภาพเป็นเรื่องสำคัญที่สุด  2.ลดรายจ่ายที่บ้าน  3.ใช้เวลาว่างในครอบครัว  และ 4. เพิ่มพื้นที่สีเขียว

"คนที่เข้าอบรมอย่างแรกคืออยากให้เปลี่ยนแนวคิด ตามด้วยพฤติกรรม เราขอเวลาก่อนไปทำงาน 5 นาที เช้าและเย็นหรือก่อนนอน รดน้ำ แค่ 5 นาทีเท่านั้น หรือใช้เวลาวันหยุดปรับพื้นดิน เพาะกล้า ปลูกผัก ส่วนเมล็ดพันธุ์เราสามารถเก็บจากผักที่เราปลูกนั่นแหละ ปลูกไป 5 ต้น เก็บเมล็ดได้ไม่รู้กี่เม็ดกี่ฝัก เวลาออกผลมาสองผลสองผลก็เก็บได้ 20-30 เม็ดแล้ว วิธีเก็บที่บ้าน ๆ ที่สุดคือใส่ซองเปล่ามาม่า แช่ตู้เย็นไว้ เก็บได้ 2 ปี ถ้านานกว่านั้นผลของการงอกจะลดลง พวกเมล็ดพันธุ์ที่เขาขายจะปลูกได้ครั้งเดียวเก็บเมล็ดไปปลูกต่อไม่ได้

เขา มีวิธีตัดแต่งทำให้เราต้องซื้อเมล็ดพันธุ์เขาบ่อย ๆ หรือถ้ามาอบรมเราแจกเมล็ดพันธุ์ฟรี ๆ  หรือเวลาไปต่างจังหวัดขอเพื่อนบ้านได้ ต่อไปเราอยากสร้างแนวคิดสวนแนวตั้ง เอาผักเลื้อยขึ้นไปปลูก และการปลูกผักบนดาดฟ้า จนถึงคนเมืองที่อยู่ในชุมชนหรือสลัม พื้นที่แออัดก็สามารถปลูกผักกินเองได้ เอาหลักคิดง่าย ๆ เช่น จะทำต้มยำแค่เดินไประเบียงเด็ดพริก เด็กผักมาใส่ จะผัดผักก็ไปตัดใบมากิน ผักเราไม่ปนเปื้อนสารเคมีด้วย หรือเราใช้พริกไม่กี่เม็ดแต่ต้องเสียสตางค์ซื้อ 5-6 บาท ก็เป็นเงินแล้ว หรือบางทีซื้อมาใช้แค่ไม่กี่เม็ด ที่เหลือเก็บใส่ตู้เย็น ลืมกิน สองวันก็เน่าหมด เราตัดวงจรการเดินออกไปนอกบ้านและงดรายจ่ายที่ไม่จำเป็น

อยาก ให้คิดง่าย ๆ เช่น ใน 1 วัน เรากินผักกี่บาท ถ้าตกบ้านละ 50 บาท 1 ปีเป็นเงินเท่าไหร่ เราอาจเห็นเป็นเรื่องเล็กแต่ถ้าเอารายจ่ายค่าผักมาบวกกันทั้งปี กลายเป็นเงินค่าเทอมลูก..."

สนใจโครงการสวนผักคนเมือง สอบถามตารางอบรมวิธีปลูกผักและการบำรุงรักษา โทร. 0-2617-0832

///////////////////////////

ศูนย์อบรมโครงการสวนผักคนเมือง
- ศูนย์เรียนรู้เกษตรในเมือง สาขาเจ้าชายผัก โดยนคร ลิมปคุปตถาวร ลาดพร้าว 71 โทร. 08-1867-2042
- ศูนย์เรียนรู้การทำเกษตรในเมือง ศูนย์สุวรรณภูมิ โทร. 08-5090-2283
- สวนผักบ้านคุณตา สุขุมวิท 62 โทร. 08-9669-9249, 0-2617-0832
- สวนเกษตรดาดฟ้า สำนักงานเขตหลักสี่ โทร. 0-2576-1393
- โรงเรียนอิสลามวิทยาลัยแห่งประเทศไทย โทร. 08-4774-3220
- ติดตามข่าวสารข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ //www.sathai.org

สวนผักเป็นจริง ฝีมือคนเมือง ได้แก่
** ผักกระถาง : การปลูกผักไม่จำเป็นต้องลงดินเสมอไป มีกระถางเล็ก ๆ กะละมัง ภาชนะอื่น ๆ ก็ปลูกผักกินเองได้ ขั้นตอนคือ
1. เตรียมกระถาง กระบะ ลึกอย่างน้อย 30 ซม.
2  ส่วนผสมปุ๋ย ดิน 1 ส่วน ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอก 1 ส่วน แกลบดำ 1 ส่วน ผสมใส่ในกระถาง
3. ขุดดินในกระถางให้เป็นรูตรงกลาง นำกล้าผักมาใส่ กลบด้วยดินปลูก
4. นำกระถางวางไว้ที่ที่โดนแดดอย่างน้อย 1/2 วัน รดน้ำเช้าเย็น
5. ใช้น้ำหมักชีวภาพผสมน้ำ รดทุก 3 วัน เมื่อผักโตก็ตัดกินได้

ส่วนผสมดินปลูก : ดินร่วน 1 ส่วน ปุ๋ยหมัก (ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยชีวภาพ) 1 ส่วน ขี้เถ้าแกลบหรือขุยมะพร้าว 1 ส่วน
** ผักกางมุ้ง มีตั้งแต่ขนาดเล็กถึงใหญ่ ขึ้นอยู่กับขนาดพื้นที่
** ผักบนล้อยางและบ่อซีเมนต์ ปลูกได้ตามขนาดพื้นที่
** สวนครัวลอยฟ้า หรือปลูกบนดาดฟ้า ควรเป็นผักรากสั้น ลึกไม่เกิน 10 ซม. เช่น ผักบุ้งจีน กวางตุ้ง ผักกาดหอม โหระพา กะเพรา ควรเลือกผักที่ชอบอากาศเย็นเพราะจะโดนลมโกรกทำให้ความชื้นลดลง อีกทั้งบริเวณพื้นที่ชั้นบนของตัวตึกมีอุณหภูมิรอบตัวต่ำกว่าพืชที่ปลูกบน ดิน หรือปลูกผักในห้องปรับอากาศ ควรเลือกปลูกผักนอกฤดูกาล เช่น ปวยเล้ง ตั้งโอ๋ พริกยักษ์ ข้อควรระวังคือความชื้นจะระเหยไปอย่างรวดเร็วจึงควรหมั่นรดน้ำอยู่เสมอ

เคล็ด ลับปลูกผักให้ได้ผลดี: ผักจีน ผักฝรั่ง เหมาะกับฤดูหนาว ส่วนผักพื้นบ้านปลูกได้ทุกฤดูกาล ควรปลูกดอกไม้สีสดใสในแปลงผักเพื่อล่อแมลงที่เป็นประโยชน์ และปลูกผักหลายชนิดหมุนเวียนเปลี่ยนไปตามฤดูกาล การคลุมดินด้วยเศษพืชจะช่วยรักษาความชุ่มชื้น และเพิ่มอินทรียวัตถุลงในดินเพื่อช่วยให้รากชอนไชไปได้ไกล และทำให้ดินมีช่องว่างให้น้ำและอากาศไหลผ่าน พืชจะงอกงามเติบโต

ผัก แข็งแรง คนก็แข็งแรง: ต้นไม้เติบโตได้ต้องเกิดจากการดูแลรักษาที่ดี ไม่เพียงบำรุงดินด้วยอินทรียวัตถุ (ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก พืชสด ปุ๋ยชีวภาพ) และการปลูกพืชแบบคล้อยตามธรรมชาติ และป้องกันแมลงด้วยสารสกัดสมุนไพรเพื่อความสมดุลแห่งชีวิตกลับสู่สวนผักที่ เรารัก ปลูกต้นไม้ ได้ผลดีต้องสองมือเราดูแล ไม่ใช่ปล่อยให้เทวดาเลี้ยง...