บาตร...




พระวินัยท่านได้วางสิกขาบทเกี่ยวกับการรักษาบาตรไว้อย่างกวดขัน เพราะในสมัยพุทธกาล บาตรทำด้วยดินเผา ถ้าประเภทเลินเล่อในการรักษาย่อมแตกได้ง่าย แต่ทุกวันนี้วัตถุเจริญมากขึ้นจึงได้เปลี่ยนมาใช้บาตรสเตนเลส แต่ก็ยังคงรักษาธรรมเนียมการระวังรักษาบาตรอยู่เช่นเดิม เพื่อประโยชน์ในการเจริญสติ

หลวงพ่อสอนพระภิกษุสามเณรให้ถือบาตรเป็นเสมือนเศียรของพระพุทธเจ้า ก่อนจะวางหรือเก็บบาตรลงที่ใด ก็ให้พิจารณาอย่างรอบคอบเสียก่อน ไม่วางในที่ ๆ จะเป็นอันตรายแก่บาตร เช่น บนพื้นแข็ง หรือที่ ๆ บาตรจะตกลงมาได้ง่าย สมัยก่อนบาตรที่ใช้ทำด้วยเหล็กที่บ่มด้วยไฟ หลวงพ่อจึงไม่ให้ล้างบาตรด้วยผงซักฟอก เพราะจทำให้เกิดสนิม ต้องใช้ใบไม้ เช่น ใบตะไคร้ หรือใบแต้ว เป็นต้น มาขัดถูแทน เมื่อล้างเสร็จก็เช็ดให้แห้งแล้วนำออกผึ่งแดดสักครู่ จึงใส่ถลกก่อนนำไปเก็บ เวลาเก็บต้องเผยอฝาไว้เล็กน้อยให้อากาศถ่ายเท จะได้ไม่เกิดกลิ่นเหม็นอับ

มีเหตุการณ์อันหนึ่งที่ครูบาอาจารย์ชอบเล่าให้ศิษย์ฟังในระหว่างการสอนวิธีการรักษาบาตร ครั้งหนึ่งพระที่วัดหนองป่าพงรูปหนึ่งเอาผ้าสรงน้ำใส่ไว้ในบาตร เมื่อกลับถึงกุฏิเอาบาตรไปเก็บก็เปิดฝาบาตรออกเพื่อให้อากาศถ่ายเทแต่เปิดกว้างเกินไป ตกกลางคืนหนูเข้าไปในบาตรก็เลยได้ที่นอนนุ่มสบาย รุ่งเช้าพระรูปนั้นบังเอิญตื่นสาย ได้เวลาบิณฑบาตก็รีบออกไปโดยไม่ได้แวะจัดบาตรที่โรงฉัน ไปถึงหมู่บ้านเมื่อเปิดฝาบาตรเพื่อรับอาหาร หนูกระโดผลุงออกมาทำให้แม่ออก (โยมผู้หญิง) ตกใจ ร้องวี้ดว้ายไปตาม ๆ กัน จนเขาใส่บาตรไปหลายคนแล้ว ท่านเจ้าของบาตร จึงเพิ่งสังเกตว่า ผ้าสรงน้ำยังอยู่ที่ก้นบาตร

หลวงพ่อเคยให้โอวาทแก่พระเณรตอนหนึ่งว่า

“การล้างบาตรหรือเช็ดบาตรอย่ามักง่าย มีดที่ใช้สำหรับตัดอาหารก็เช่นกันต้องล้างให้สะอาด มิฉะนั้นแล้ว ตอนบ่ายถ้าเราเอาไปผ่าสมอ ผ่ามะขามป้อมเพื่อฉัน อย่างนี้ก็เป็นอาบัติได้เหมือนกัน เพราะมีคราบคาวอาหารติดอยู่ นี่คือความละเอียดสุขุมมาก ไม่ใช่ของง่ายนัก บาตรก็ดี กาน้ำก็ดี แก้วน้ำก็ดี ถ้าไม่จำเป็นแล้วก็ไม่ต้องใช้ผู้อื่นให้ทำความสะอาดแทน เพราะอาจเกิดการแตกร้าวเสียหายได้ง่าย เราต้องทำเอง ทำให้ละเอียด สิ่งใดที่เป็นความสงสัยในจิตใจของเรา นั่นไม่ดี อาจเป็นความผิดได้ เราต้องเรียนถาม”

บริขารอย่างอื่น เช่น กลดและขาบาตรหลวงพ่อให้พระเณรรู้จักทำเอง โดยพระที่ชำนาญสาธิตให้ผู้ฝึกทำใหม่ งานตัด เหลาชานไม้ไผ่ หรือ หวาย ซึ่งเป็นวัตถุดิบอันสำคัญ ต้องใช้ความตั้งใจ และความอดทนมาก เป็นงานละเอียดที่ต้องใช้เวลาหลายวันกว่าจะเสร็จ หลวงพ่อแนะนำพระเณรให้ใช้การทำบริขารหรือเหลาไม้สีฟัน เป็นอุบายแก้ง่วงในช่วงกลางวัน แต่ในขณะเดียวกัน ท่านก็เตือนไม่ให้การทำขาบาตรเป็นเหตุของการคลุกคลีพูดคุยกัน และให้ศิษย์ระวังไม่ให้เกิดความโลภ ยึดมั่นถือมั่นในบริขารที่สวยงาม

การเบิกของ


เอกลาภเงินทองหรือข้าวของเครื่องใช้ ที่ญาติโยมมีศรัทธาน้อมนำมาถวายนั้น ตามกติกาสงฆ์ ท่านให้เป็นของส่วนรวมทั้งหมด พระเณรรูปใดมีความจำเป็นใช้ ก็ไปขอเบิกกับพระผู้มีหน้าที่รักษาคลังสงฆ์ หลักการนี้หลวงพ่อได้วางไว้ เพื่อให้เกิดความทั่วถึงและเป็นธรรมในการใช้สอยของสงฆ์ ห้ามสั่งสมบริขาร หรือใช้สอยอย่างสุรุ่ยสุร่าย ท่านสอนศิษย์ให้เป็นผู้รู้ประมาณในการขอและรู้จักกาลเวลาที่เหมาะสมด้วย เพราะยังมีวัดสาขาที่อยู่ในท้องถิ่นทุรกันดาร อีกหลายแห่งที่ขาดแคลนปัจจัย ๔ เครื่องอุปโภคบริโภค วัดหนองป่าพงซึ่งเป็นเสมือนวัดแม่ ก็ต้องมีหน้าที่นำไปจุนเจือตามมีตามได้

พระเถระรูปหนึ่งได้เล่าเรื่องการเบิกจ่ายของจากคลังสงฆ์ให้ฟังว่า

“เกี่ยวกับปัจจัย ๔ นี้ สมัยที่ผมอยู่กับหลวงพ่อที่ผมเห็น ก็ไม่มีอะไรขัดสน แต่การจ่ายบริขารรู้สึกจะเคร่งครัดมาก การจ่ายผ้าจีวรอย่างนี้ ถ้าไม่เก่าหรือขาดจริง ๆ ก็ไม่ได้รับอนุญาตให้เปลี่ยน ถึงแม้จะเก่าขาดบ้าง บางทีก็ต้องใช้อยู่อย่างนั้น โดยเฉพาะพระเณรบวชใหม่ หรือพระอาคันตุกะ ท่านจะเน้นฝึกให้รู้จักประมาณในเรื่องการขอสิ่งของ ถ้าเป็นพระเก่าอยู่มานานเข้าใจข้อวัตรปฏิบัติพอสมควรแล้ว ก็ไม่ค่อยจะเคร่งครัดเท่าใด โดยส่วนตัวของหลวงพ่อเองท่านก็เป็นคนธรรมดาอย่างที่สุด ผ้าก็มีเท่ากัน อยู่กุฏิก็ไม่ได้มีอะไรพิเศษ แม้จะมีญาติพี่น้องอยู่ใกล้ ๆ ท่านก็ไม่เคยออกปากขอสิ่งใดมาเพื่อตน มีแต่จะนำมาจุนเจือหมู่คณะเท่านั้น”

การเข้มงวดในเรื่องการเบิกจ่ายสิ่งของนี้ หลวงพ่อถือเป็นอุบายอย่างหนึ่งในการสอนธรรมะ ให้ศิษย์รู้จักพิจารณาดูจิตใจของตนเมื่อได้ตามปรารถนา พระอาจารย์เลี่ยมได้เล่าปฏิปทาของหลวงพ่อในเรื่องนี้ว่า

“อย่างเช่นบาตรนี้ ถ้าใครอยากได้ลูกสวย ๆ ท่านจะไปเปลี่ยนเอาลูกขี้เหร่มาให้ มันไม่สวยท่านว่าอย่างนั้น อะไรล่ะที่ไม่สวย ก็ความอยากที่เราแสดงออกมานั่นแหละ”

เรื่องการใช้สอยปัจจัย ๔ นี้ หลวงพ่อได้ให้ข้อคิดเอาไว้ว่า

“พวกเราภิกษุสามเณร ถ้าใครมีความเห็นแก่ตัว คิดแต่จะเอารัดเอาเปรียบผู้อื่นละก็ ผมว่าเรานี้มันโง่กว่าโยมเขา มันเลวกว่าฆราวาสเขา พวกฆราวาสเขาหาเงินทองมาด้วยหยาดเหงื่อแรงงานของเขา หามาด้วยความยากลำบาก เขายังสามารถเสียสละทรัพย์สมบัติของเขาไปซื้ออาหารการขบฉันเครื่องใช้ไม้สอยต่าง ๆ มาถวายพระได้ พระเรานี่ได้ข้าวของมาโดยไม่ต้องออกแรงอะไร และได้มาฟรี ๆ เสียด้วย เมื่อได้มาแล้วก็ไม่อยากจะแบ่งเพื่อน เอาคนเดียว กินคนเดียว ใช้คนเดียว อย่างนี้คิดดูแล้วมันน่าละอายโยมเขาเหลือเกิน ถ้าคิดอย่างนี้ ทำอย่างนี้ ผมว่ามันโง่กว่าโยมเขา สู้โยมเขาไม่ได้”