"หมากขุม หรือหมากหลุมเมือง"
เป็นการละเล่นยามว่าง สามารถเล่นได้ทั้งเด็กและผู้ใหญ่
เป็นกีฬาที่ใช้ฝึกสมองคิดคำนวณ ใช้ความสามารถเฉพาะตัว
เป็นเกมส์เล่นที่แพร่หลายมากในย่านคาบสมุทรทะเลใต้ ไม่ทราบว่าชนชาติใดเป็นต้นคิด
มีเล่นนับตั้งแต่แอฟริกาลงมาถึงอินเดีย ศรีลังกา ไทย มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์
และอีกหลายประเทศ แต่ละประเทศก็เรียกชื่อแตกต่างกัน เช่น ฟิลิปปินส์ เรียกสุงกะ (Sunga)
ส่วนประเทศไทยเราจะนิยมเล่นกันทางภาคใต้ จนถึงภาคกลางบางส่วน
ชาวมาเลย์เรียก คงกัก ราง หมากขุมนิยมทำจากไม้เนื้ออ่อนรูปร่างยาว หัวแหลมท้ายแหลมคล้ายเรือ
ขุดเป็นหลุม (ขุม) โดยแบ่งเป็น ๒ แถวๆ ละ ๗ หลุม (หมากขุมมีหลายขนาด
เช่น ๔-๕-๗-๙ หลุม โดยมากนิยมชนิด ๗ หลุม) ซึ่งเรียก หมากเจ็ด
และหลุมทั้งหลายนี้เรียกว่า เมือง หัวท้ายรางทำเป็นหลุมใหญ่ข้างละ ๑ หลุม
เรียกว่า หัวเมือง หรือแม่เรือนก็เรียกสำหรับเก็บลูกหมาก ดังนั้นทั้งหมดจึงมี ๑๖ หลุม
หมากใช้ทั้งหมด ๙๘ เม็ด (ถ้าเป็นชนิดหมากห้า คือ ชนิดมีแถวละ ๕ หลุม
ก็จะเท่ากับ ๕*(๕*๒) เป็น ๕๐ เม็ด) วิธีเล่นใช้ ๒ คนนั่งคนละข้าง ใส่หมากหลุมละ ๗ เม็ด
ผลัดกันเดินนำหมากหยอดหลุมละ ๑ เม็ด จนหมดครบทั้ง ๑๔ หลุม และหมากหมด
คราวนี้ให้นับหมากที่ใส่หลุมใหญ่ (หัวเมือง) ของใครมีมากกว่าเป็นผู้ชนะ
ในส่วนที่พวกเราเล่นก็ง่ายๆ ไม่ต้องใช้หลุมที่ทำจากไม้ใดๆทั้งสิ้น
เมื่อปล่อยควายรวมฝูงให้หากินหญ้าได้แล้ว ก็รวมกลุ่มไปในจุดประจำ
ที่ขุดดินทำเป็นหลุมเมืองไว้แล้ว ใช้ดินเหนียวปั้นตากแห้งเป็นลูกหมากแทน
ซึ่งหลักการเดินเกมส์จะเหมือนกัน คือใส่หลุมละ 7 ลูก หลุมใหญ่หัวเมืองไม่ใส่
เดินจากขวาไปซ้าย เริ่มจากหลุมไหนก็ได้ในฝั่งตน แข่งกัน 2 คน
คนที่คำนวนเก่งๆมักได้เปรียบ เพราะสามารถประเมินได้ว่า
จะจบหลุมไหน จะหยิบจากหลุมไหน ส่วนกองเชียร์ก็ลุ้นกันสนุกสนานบันเทิง
(วิธีการเล่น มีรายละเอียดของกติกาในแต่ละที่ อาจแตกต่างกันบ้างลองค้นหาดูครับ)