พ่อหัวเสียมากเมื่อได้รับข่าวนี้ แต่จะหงุดหงิดโกรธเคืองอย่างไร ก็ทำอะไรไม่ได้

ตลอดชีวิตในวงราชการพ่อจนถึงเป็นเจ้าเมือง พ่อถวายความจงรักภักดีต่อองค์พระมหากษัตริย์มาโดยตลอด นามสกุลที่พ่อได้มา ก็โดยได้รับพระราชทานจากพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ เมื่อเสด็จประพาสหัวเมือง และเสด็จไปถึงอำเภอที่พ่อเป็นนายอำเภออยู่

ตอนนั้นพ่อยังใช้แซ่อยู่ตามปู่ ในหลวงทรงพระราชทานนามสกุล บูรณสมภพ นี้ให้พ่อ

ผมเห็นพ่อเงียบเหงาเศร้าสลดใจอยู่นานทีเดียว

พ่อเริ่มออกจากบ้านไปเที่ยวเยี่ยมเยี่ยนเพื่อนฝูงรุ่นๆ เดียวกัน เป็นคุณพระก็มี เป็นพระยาด้วยกันก็มี และเพื่อนๆ ของพ่อก็แวะเวียนมาหาพ่อที่บ้านบ่อยๆ

ผมไม่รู้ว่าเขาพูดคุยอะไรกันเป็นเวลานานๆ

เข้าปีพ.ศ. ๒๔๗๖ ผมจำเดือนไม่ได้ แต่คงจะเป็นราวๆ กันยายน

ตอนนั้นวันปีใหม่ยังใช้วันที่ ๑ เมษายน อยู่

นักเรียนในโรงเรียนอัสสัมชัญเกิดปฏิวัติโรงเรียน ยึดอำนาจครู สาเหตุจากพวกนักเรียนรวมหัวกัน ขอลดค่าเล่าเรียนจากเทอมละ แปดบาท มาเป็นเจ็ดบาท

ตอนนั้นโรงเรียนหลวงเก็บค่าเทอมเพียง หกบาท เท่านั้น แต่โรงเรียนฝรั่งยังเก็บ แปดบาท อยู่

นักเรียนมี คุณสกุล สามเสน ลูกคุณมังกร สามเสน ซึ่งเป็นหนึ่งในคณะราษฎร์ ที่ร่วมการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ ๒๔ มิถุนายน ตั้งตัวเป็นหัวหน้านักเรียน ที่พากันไปเรียกร้องพวกบราเดอร์ ให้ลดค่าเทอมลงมาเป็น เจ็ดบาท ซึ่งก็ยังสูงกว่าค่าเทอมโรงเรียนรัฐบาลอีก หนึ่งบาท 

พวกบราเดอร์ทั้งสองโรงเรียนไม่ยอม

คุณสกุลกับพรรคพวกร่วมใจกันอีกหลายคน จึงนัดหมายนักเรียนทั้งหมดหยุดเรียนประท้วง แล้วการนัดก็ลุกลามมาถึงโรงเรียนเซนต์คาเบรียล ซึ่งอยู่ในเครือข่ายเดียวกัน

ผมอายุสิบสี่ แล้วตอนนั้น และเรียนอยู่ชั้นมัธยม ๔

วันที่เกิดเรื่องพวกนักเรียนยังเข้าห้องเรียนอยู่ในตอนเช้าเสียงระฆังโรงเรียนดังขึ้นเหง่งหง่าง ทุกคนต่างก็แปลกใจ เพิ่งจะดีระฆังเข้าเรียนเมื่อตะกี้นี้เอง ทำไมถึงตีระฆังเลิกเรียนผิดเวลา

พวกครูๆทั้งหลาย และนักเรียนต่างก็ออกมาดู จึงได้เห็นคณะนักเรียนรุ่นโตกำลังชุมนุมกันที่โรงเล่น เรียกให้พวกนักเรียนออกมาพบ และระฆังก็ยังคงดังเรียกอยู่ตลอดเวลา

นักเรียนทั้งหมดส่วนมากต่างก็ทยอยกันออกมาจากห้องเรียน มาชุมนุมกันที่โรงเล่น

ที่นั่น คุณสกุล ชึ้นยืนบนม้านั่ง แล้วประกาศปิดโรงเรียนโดยไม่มีกำหนดพร้อมทั้งพูดปลุกนักเรียนให้ฟังเรื่องค่าเล่าเรียน หาว่าฝรั่งขูดรีดเก็บค่าเทอมแพงกว่าโรงเรียนรัฐบาลถึงสองบาท มีพวกร่วมมือให้การสนับสนุนขึ้นพูดชักจูงใจนักเรียนให้ร่วมมือกันในการเรียกร้องครั้งนี้

นักเรียนหลายๆคนให้ความร่วมมือ ไชโยโห่ร้องสนับสนุนกันลั่นโรงเรียน เรียกว่าการปลุกระดมครั้งนั้น ประสบความสำเร็จพอสมควร

ผมก็ยังเอากับเขาด้วยก็ไม่รู้ว่าเห็นดีเห็นชอบไปกับเขาได้ยังไง กำลังคะนอง อายุสิบสี่หมาดๆ