ในป่านั้น ต้นไม้มันจะขึ้นเองตามธรรมชาติของมัน ตามสภาพภูมิอากาศ แต่มันก็มีหน้าที่ของมันเช่นกัน มันถึงอยู่ร่วมกันได้ ต้นไม้ใหญ่ให้ร่มเงาแก่ต้นไม้เล็กๆ ต้นไม้เล็กก็คลุมดินให้ความชื้นแก่ต้นไม้ใหญ่ เป็นต้น และสถานที่ใดที่ไม่ถูกกับสภาพของต้นไม้นั้นๆมันก็จะอยู่ไม่ได้ หรือถ้ามันเก่งหน่อย มันก็จะปรับสภาพของมันเองเพื่อความอยู่รอด ส่วนในบ้านเรา การเลือกต้นไม้ที่จะปลูก นอกจากจะเลือกที่มันให้ประโยชน์กับเราแล้ว ต้องดูด้วยนะครับ ว่าต้นไม้มันเหมาะกับที่ตรงนั้นไหม มันจะได้อยู่กับเราไปนานๆ การเลือกต้นไม้นั้นเราต้องดู ขนาด รูปร่าง สีสัน ที่เข้ากันได้กับบ้านของเรา และที่สำคัญ ต้นไม้มันเจริญเติบโตของมันไปเรื่อยๆ ไม่เหมือนเราที่โตแล้วก็แก่ เราจึงต้องรู้เรื่องของมันมากหน่อย เพื่อคาดเดาอนาคตได้ว่า มันจะใหญ่โตแค่ไหน ในระยะเวลา 5 ปี 10 ปีขึ้นไป โตแล้วจะเบียดกันเองหรือไม่ โตแล้วจะมาเบียดบ้านเราพังหรือเปล่า ถ้าที่กว้างๆเขาจะให้เว้นระยะตามความสูงของต้นไม้เลยทีเดียว คงได้ยินข่าวบ่อยๆนะครับเวลามีลมพายุพัดต้นไม้ล้มทับบ้าน เรื่องต่างๆเหล่านี้ ล้วนเป็นองค์ประกอบที่สำคัญทั้งสิ้น

เรามาดูเรื่องหน้าที่หรือ Function ของต้นไม้กัน

1. ต้นไม้ที่ให้ร่มเงา (Shelter) แน่นอนว่าต้องเป็นต้นไม้ใหญ่ หรือไม้ยืนต้นนั่นเอง แต่ก็ไม่ใช่ทุกชนิด ไม้ที่ให้ร่มเงาที่ดีที่สุด ต้องมีความสูงพอสมควร มีพุ่มใบทึบ แผ่กว้าง จึงจะให้ร่มเงาได้ดี เช่นประดู่ นนทรี หูกวาง สาเก ไม้ใหญ่บางประเภทใบเล็ก พุ่มโปร่ง ก็ไม่ค่อยได้ร่มเงา เช่นสนทะเล หลิว หรือแม้ทรงสูง พุ่มทึบ แต่ทรงผอมชะลูดเช่นโศกอินเดีย ก็ให้ร่มเงาได้เป็นบางเวลา เช่นต้องปลูกชิดเป็นแผง ไว้บังแดดตอนบ่าย ต้นไม้ให้ร่มเงาจะปลูกเดี่ยวๆ เป็นกลุ่ม หรือเป็นแถวแนวก็ได้ จะให้ประโยชน์และความสวยงามแตกต่างกันไป

2. ต้นไม้ที่เป็นฉากหรือม่าน (screen) จุดประสงค์ของมัน เพื่อบังสายตาเพื่อความเป็นสัดส่วน(Enclosure) หรือเป็นฉากหลัง เป็นไม้ประดับที่มีพุ่มทึบ หรือกึ่งโปร่งก็พอได้ แต่ปลูกเรียงเป็นแนวได้ ตามความต้องการ จะเป็นแนวตรงหรือแนวโค้งก็ไม่ผิดกติกา เพราะบ้านบางส่วนของเราอาจไม่สวย หรือไม่เรียบร้อย ต้องการอะไรบังตา แต่ถ้าสร้างเป็นรั้วเป็นกำแพงเสียหมด ก็จะดูทึบ และคับแคบไป เช่น เราจะปลูกแนวไม้บังส่วนตากผ้า หรือหลังบ้าน หรือถังน้ำ หรือเครื่องปรับอากาศ อะไรพวกนี้ ที่เราไม่อยากโชว์ ต้นไม้ที่นิยมใช้กันมากเช่น โมก แก้ว (มีกลิ่นหอมด้วย) ชบา จั๋ง ไผ่ต่างๆ เป็นต้น ก่อนนี้จะเห็นรั้วชบาบ่อยๆ แต่เดี๋ยวนี้จะเป็นรั้วอัลลอยด์ไปหมดแล้ว ที่จริงพวกชะอมนี่ก็ไม่เลว เก็บกินได้อีกด้วย และการปลูกเป็นแนวด้านถนน ยังจะช่วยกรองเสียงและฝุ่นได้อีกด้วย ต้นไม้ชนิดนี้ถ้าเลือกประเภทโตช้าหน่อย ก็ไม่ต้องบำรุงรักษามาก แต่บางประเภทจะต้องตัดแต่งสม่ำเสมอ จึงจะดูสวยงาม 

3. ไม้ทรงสวย (sculpture) เป็นไม้ที่มีรูปทรงหรือ form ที่สวยงามทั้งรูปร่าง กิ่งก้าน และพุ่มใบ แต่ไม่จำกัดขนาด ว่าเป็นไม้ใหญ่หรือเล็ก แต่จะปลูกเป็นต้นเดี่ยวๆ ไม่อยู่กับใคร เพื่อโชว์ความงามของมันได้เต็มที่ เปรียบประดุจงานประติมากรรมเลยทีเดียว ไม้ใหญ่อย่างเช่นพญาสัตตบรรณ สุพรรณิการ์ หรือฝ้ายคำ เหลืองอินเดีย ปรงหรือปาล์ม(ปลูกเป็นแถวก็สวย) สาเก ไม้เล็กเช่น จันทน์ผา ลีลาวดี ตีนเป็ดฝรั่ง หมากต่างๆ (ปลูกเป็นกอ) กล้วยพัด เป็นต้น มีทั้งไม้ใบและพวกผลัดใบออกดอกสวย หรือไม้ผลบางต้นก็สวยใช้ได้ ไม้แบบนี้ต้องเลือกตำแหน่งปลูกให้เด่น มองเห็นชัดเจน จะเป็นมุมมองที่สะดุดตาทีเดียว แต่ถ้ามีที่กว้างๆจะปลูกเป็นแนวก็ไม่ห้าม แต่ควรเว้นระยะห่างพอสมควร อย่าให้พุ่มใบชิดกันจะทำให้เสียทรงครับ 

เรื่องนี้ผมหาภาพประกอบมาให้ดูเยอะหน่อย เพราะต้นไม้นี่อธิบายเป็นคำพูดไม่ดี เท่ากับเห็นภาพของจริง เลยขอแบ่งเป็นสองตอนนะครับ ข้อที่ 4 ไปต่อตอน 3 ครับ