Bloggang.com : ศศิศ

Group Blog

All Blogs

ประกาศสงกรานต์ล้านนา ปีกดยี จ.ศ.๑๓๗๒

หนังสือปีใหม่ล้านนา จุลสกราช ๑๓๗๒
พุทธสกราช ๒๕๕๓ – ๒๕๕๔ ปีกดยี (ปีขาล โทศก)

แบบที่ ๑

แบบที่ ๒

มังคลวุฒิกาลานุกาละ สังกรมสวัสติศิริศุภมัสตุ จุลสกราชได้ ๑๓๗๑ ตัว ฉลูฉนำกัมโพชพิสัยในคิมหันตอุตุ วิสาขมาส ศุกรปักษ์ เอกรัสมี วุธวารไถง ไทภาษาว่าปีกัดเป้า เดือน ๘ ออก ฅ่ำ ๑ พร่ำว่าได้วันพุธ ที่ ๑๔ เมษายน วันไทกาบสะง้า ติถี ๐ นาทีติถี ๒๑ ตัว พระจันทร์จรณยุตติโยดโสดเสด็จเข้าเทียวเทียมนักขัตตฤกษ์ตัวถ้วน ๒๗ ชื่อเรวดี คือว่าดาวปลาตะเพียน เทวตาปรากฏในเมษ เตโชราศี นาทีฤกษ์ ๒๒ ตัว เสี้ยงยามรุ่งเข้าสู่ยามตูดเช้า ปลาย ๓ ลูกมหานาที ปลาย ๑ บาทน้ำ ปลาย ๗ พิชชา ปลาย ๒ ปราณ ๑๐ อักขระ คือว่าได้ ๐๗ นาฬิกา ๒๑ นาที ๐๐ วินาที อันนี้ตามกัมพีร์สุริยยาตรแล

ยามนั้น รวิสังกรมะ คือ พระสุริยาทรงวัตถาภรณ์อันดำ เครื่องประดับมีวัณณะสีดั่งแก้ว อินทนิล สุบกระโจม ต่างขระจอนหู ประดับด้วยแก้วอินทนิล เนรมิตมีมือ ๔ เบื้อง สองเบื้องลุ่มแป้นไว้ มือขวาเบื้องบนถือปืน มือซ้ายเบื้องบนถือน้ำต้นแก้ว นั่งพับพะแนงเชิงเหนือหลังนกยูงดำ อว่ายหน้าลุกหนปุพพะสู่หนทักขิณะ เสด็จย้ายจากมีนประเทศสู่เมษราศีทางโคณวิถีเข้าใกล้เขาพระสุเมรุราช

ขณะยามนั้น ยังมีนางเทวดาตนนึ่ง ชื่อ สุรินทะ ทรงพาหุรัด ทัดดอกดู่มาอยู่ถ้าดารับเอาขุน สังกรานต์ไปปีนี้ ฝนบ่สู้มีหลาย จักแพ้สมณพราหมณ์แลท้าวพระญา งัวฅวายมักเป็นร่า จักเข็ญใจ แพ้สัตว์สี่ตีนชะแล เหตุตามคาถาว่า “พุทฺโธภาโน จ สงฺกรมปลฺลํ เกนปฏิคโห สมณพราหมโณ นามมหทฺโท ภวิสเร” ดั่งนี้แล ควรสืบชาตาบ้านเมือง ปูชาเคราะห์บ้านเคราะห์เมืองตามอุปเทศเทิอะ

ในวันสังกรานต์ไปนั้น จุ่งหื้อครูบาอาจารย์ เจ้านาย ท้าวพระญาเสนาอามาตย์ข้าราชการ ไพร่ ราษฎรทังมวล เอากันไปสู่โปกขรณี แม่น้ำ เค้าไม้ จอมปลวกใหญ่ หนทางไฅว่สีเส้นสุมกัน อว่ายหน้าไปสู่ทิสะหนใต้ อาบองค์สรงเกศเกล้าเกศี ปีนี้ สรีอยู่ที่ปาก หื้อเอาน้ำอบน้ำหอมเช็ดปากเสีย กาลกิณีอยู่ที่ดัง จังไรอยู่ที่หลัง หื้อเอาน้ำเข้าหมิ้นส้มป่อยเช็ดฅว่างเสีย กล่าวคาถาว่า “อม สิริมา เตช ยสฺส ลาภา อายุ วณฺณา ภวนฺตุเม” ลอยจังไรเสียในที่ทังหลายฝูงนั้น แล้วมานุ่งทรงเสื้อผ้าผืนใหม่ ทัดดอกดู่อันเป็นพระญาดอก หากจักมีอายุยืนยาวไปชะแล

เดือน ๘ ออก ๒ ค่ำ พร่ำว่าได้วันพรหัสที่ ๑๕ เมษายน วันไทดับเม็ด เป็นวันปูติ คือวันเน่า ปีนี้เน่าวันนึ่ง ในวันเน่านั้นบ่ควรจักกระทำมังคลกัมม์สักอัน อย่าหื้อฅนทังหลายมีใจขุ่นมัวกวนเกลาด้วยบาป เป็นต้นว่าปาณาติบาต อทินนาทาน กาเมสุมิจฉาจาร อย่าผิดข้องร้องเถียงกัน หื้อมีสามัคคะฉันทาพร้อมเพรียงกัน ชำระหอเรือนบ้านช่อง กวาดทรายดายหญ้า ข่วงวัดวาอาราม ข่วงไม้สรี เจดีย์ พระธาตุ ขนทรายใส่วัด จักมีผลานิสงส์กว้างขวางมากนักชะแล

เดือน ๘ ออก ๓ ฅ่ำ พร่ำว่าได้วันศุกร์ ๑๖ เมษายน วันไทรวายสัน ติถี ๒ นาทีติถี ๑๙ พระจันทร์จรณยุตติเข้าเทียวเทียมนักขัตตฤกษ์ตัวถ้วน ๒ ชื่อว่า ภรณี คือดาวก้อนเส้า เทวตาปราฏกในวิสัพภ (พฤษภ) ปถวีราศี นาทีฤกษ์ ๑๗ ตัว เสี้ยงยามแตรรุ่งสู่ยามรุ่ง ปลาย ๑ ลูกมหานาที ปลาย ๑ บาทน้ำ ๑๔ พิชชา ๕ ปราณ ๑๐ อักขระ คือว่าได้เวลา ๑๑ นาฬิกา ๑๘ นาที ๓๖ วินาที ยามนั้นสกราชจิ่งขึ้นแถมตัวนึ่ง จิ่งเป็น ๑๓๗๒ ปีกดยีแล

ปีนี้ ได้เศษ ๔ ชื่ออาสันนวัสสะ ปีนี้งัวแม่รักษาปี นกจอกรักษาเดือน กระต่ายรักษาป่า นาครักษาน้ำ อินทสรเทวบุตรรักษาอากาศ ทกรักขะรักษาแผ่นดิน นักปราชญ์เป็นใหญ่แก่ฅนทังหลาย กระต่ายเป็นใหญ่แก่สัตว์ ๔ ตีน เป็ดเป็นใหญ่แก่สัตว์ ๒ ตีน ไม้หนามเล็บแมวเป็นใหญ่แก่ไม้จิง ไม้พ่างเป็นใหญ่แก่ไม้กลวง หญ้าฅมบางเป็นใหญ่แก่หญ้าทังหลาย ดอกดู่เป็นพระญาแก่ดอกไม้ โอชารสดินบ่มีหลาย เข้าจักลีบนัก ลางฅนจักอยากเข้า ชาวเมืองจักมีพยาธิสะน่อย ฅนเกิดมาปีนี้มีสัมปัตติ ช้าง ม้า มักช่างดีดสีตีเป่า จักมีบุญประญา ปรากฏอายุ ๘๐ ปีเป็นเขตชะแล

ขวัญเข้าอยู่ไม้ข่อย หื้อเอาไม้ข่อยมาแปลงเป็นคันเข้าแรก ไม้ห้าเป็นพระญาแก่ไม้กลวงไม้ตันทังมวล ผีเสื้ออยู่ไม้หมากกวิด ผีเสื้ออยู่ไม้อันใดอย่าได้ฟักฟันตัดปล้ำยังไม้อันนั้น คันจักกระทำมังคลกัมม์เยื่องใด หื้อปูชาผีเสื้ออยุ่ไม้นั้นเสียก่อนแล้วกระทำ จักสมฤทธีชะแล

นาคราชขึ้นน้ำ ๕ ตัว บันดาลหื้อฝนตก ๕๐๐ ห่า ชื่อชีวาธิปติ จัดเป็นตางได้ ๕ ตาง แลตางกว้างได้ ๖๐ โยชนะ ลึก ๓๐ โยชนะ จักตกในเขาสัตตปริภัณฑ์ ๒๔๗ ห่า ตกในป่าหิมพานต์ ๑๖๑ ห่า ตกในมนุสสโลกเมืองฅน ๙๒ ห่า

เทวดาวางเครื่องประดับหนปุพพะ ปาปเคราะห์ตกหนพายัพ ปาปลัคนาตกหนอาคไนย์ ในทิศทัง ๓ นี้ กระทำมังคลกัมม์และอาบน้ำดำหัวชำระตัวตน อย่าอว่ายหน้าไปต้อง บ่ดี

อตีตวรพุทธศาสนาคลาล่วงแล้วได้ ๒๕๕๒ พระวัสสา ปลาย ๑๑ เดือน ปลาย ๑๗ วัน นับแต่วันพระญาวันฅืน หลัง อนาคตะวรพุทธศาสนาบ่นับยัง ๒๔๔๗ พระวัสสา ปลาย ๑๒ วัน นับตั้งแต่วันปากปีไปพายหน้า ตามชินกาลมาลินีสังเกตเหตุเอาบวกสมกันเต็ม ๕๐๐๐ พระวัสสาบ่เศษ เหตุตามฎีกาชินกาลมาลินีมหาพิลางคมัมมิหรสีเจ้า หากวิสัชชนาแปลงสืบๆ มานั้นแล

ปริโยสาน สมตฺตา ฯลฯ

อาจารย์ยุทธพร นาคสุข เปนผู้วิสัชชนาปล่านแปลงแต่งแต้มทำนายพยากรณ์แล

Create Date : 18 มีนาคม 2553

Last Update : 21 มีนาคม 2553 1:29:22 น.

Counter : 2912 Pageviews.

12 comment

Share
Tweet

เมืองปัวนี้เป็นเมืองดี: ว่าด้วย ปัว หรือ วรนคร

เมืองปัวนี้เป็นเมืองดี
โดย สลุงเงิน
sahlungngurn@hotmail.com

เมืองปัว หรือในปัจจุบันคือ อ.ปัว จ.น่าน เป็นศูนย์กลางของเมืองน่านทางตอนเหนือ ซึ่งปัจจุบันได้รับอิทธิจากชาวไทลื้อเป็นส่วนมากและมีกลุ่มชนต่างๆ หลากหลาย ด้วยเป็นเมืองโบราณแต่เดิม อันเป็นปฐมบทแห่งเมืองน่านในกาลต่อมา จึงทำให้ชาวเมืองปัวมีความภูมิใจในนามภูมิของตนยิ่งนัก

รูป 1 ท้องทุ่งเมืองปัว มองจากวัดพระธาตุเบ็งสกัด

เมื่อปลายปีที่ผ่านมา ได้มีกระแสมาว่า นายอำเภอปัว มีความประสงค์ที่จะเปลี่ยนชื่ออำเภอปัว มาเป็น อำเภอ วรนคร ด้วยเหตุผลที่ว่า ชื่ออำเภอเดิม คือ “ปัว” นั้น ไม่มีความหมาย กอปรกับที่กล่าวว่า “วรนคร” แปลว่าเมืองดี และสอดคล้องกับตำนานของเมืองน่านกล่าวไว้ด้วย
การนี้ได้มีผู้ไม่เห็นด้วยกันอย่างมาก ดังที่แสดงความคิดเห็นผ่านกระดานสนทนาของเว็บไซด์ น่านทูเดย์ดอทคอม (www.nan2day.com) มีผู้ไม่เห็นด้วยถึง ๓ ใน ๔ โดยยกเหตุผลมาต่างๆ เช่น ชื่อ ปัวเป็นเอกลักษณ์ จำง่ายและเป็นที่รู้จักกันกว้างขวาง หากเปลี่ยนก็จะต้องประชาสัมพันธ์ให้คนรู้จักคำว่า วรนคร ใหม่ นั่นก็หมายถึงการเริ่มต้นนับหนึ่งใหม่อีกครั้ง หรือ หากเปลี่ยนก็ต้องเปลี่ยนป้ายและเอกสารทั้งหมดจะนำมาซึ่งความยุ่งยากและสิ้นเปลืองงบประมาณโดยใช่เหตุ เป็นต้น¹
ฉะนั้นจึงขอรวบรวมที่มาของนามเมืองนี้ว่า มีอะไรบ้าง
ทั้งชื่อปัว และ วรนคร เป็นที่รู้จักกันดี จากราชวงศ์ปกรณ์ ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๑๐ อันเป็นเอกสารหลักในการใช้ศึกษาประวัติศาสตร์เมืองน่านตลอดมา ที่กล่าวว่า “มาฮอดที่ ๑ ไกลน้ำน่านประมาณ ๕๐๐๐ วา ที่นั้นควรตั้งบ้านตั้งเมือง พระยาเถรจิงเอาไม้เท้าขีดไปเปนเตชะกะพยุหะ จิงใส่ชื่อว่าวรนคร ว่าอันแล ภายลุนคนทั้งหลายจักเรียกว่าเมืองปัว ว่าอันแล” ²
แต่ฉบับนี้จึงเป็นฉบับเดียวที่มีความแปลกจากฉบับอื่นทั่วไป คือเป็นงานเชียนรุ่นหลังโดยแสนหลวงราชสมภาร เริ่มเขียนเมื่อ พ.ศ.๒๔๓๗³ และเผยแพร่คราวงานปลงศพพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช เมื่อปีพ.ศ. ๒๔๖๑ ซึ่งนับว่าเป็นงานที่เขียนขึ้นภายหลัง โดยอาศัยพื้นเมืองน่านฉบับวัดพระเกิดเป็นต้นฉบับ นอกจากนี้แล้วเมื่อมีการตีพิมพ์ จึงมีการปรับเปลี่ยนอักษร ทำให้คำบางคำ ไม่ได้รักษาศัพท์เดิมเอาไว้ แต่จะเขียนตามเสียง เช่น คำว่า “ปัว” เป็นต้น อันเป็นการเขียนตามเสียงอ่าน และเมื่อเห็นแบบนี้ ทำให้หลายคนเข้าใจผิดคิดว่าเปนคำเดียวกับคำว่า “ปัว”() ที่ออกเสียงว่า /ปั๋ว/ ที่หมายถึง การดูแล ปรนนิบัติ อันมาจากคำว่า ปัวรบัติ หรือ ปฏิบัติ แต่จริงๆ แล้วเป็นคนละคำกันโดยสิ้นเชิง
เมื่อกลับมาดูในพื้นเมืองน่านฉบับวัดพระเกิดที่มีการเขียนขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๓๖๘ ก็นับว่าเก่ามาก และที่สำคัญ เก่ากว่าประชุมพงษาวดารภาคที่ ๑๐ ถึง ๖๙ ปี ทำให้พื้นเมืองน่านฉบับนี้น่าเชื่อถือกว่า อันก็มีการกล่าวถึงชื่อเมืองในสองชื่อเช่นกัน คือ เมืองพัว () โดยจะออกเสียงว่า /เมือง-ปัว/ ซึ่งตามหลักของการออกเสียงระหว่างเสียงทางภาคกลางกับทางล้านนาที่มีคู่ปฏิภาคกันอยู่ คือ ตัวอักษร “พ” ในภาคกลาง ก็จะออกเป็นเสียง “ป” ในภาษาเหนือ เช่น พอ ก็ออกเสียงเป็น ปอ และทำให้ พัว จึงออกเสียงเป็น ปัว ซึ่งการเขียนและการออกเสียงแบบนี้จะพบอีกต่อไปข้างหน้า
ในฉบับวัดพระเกิดมีข้อแตกต่างจากฉบับประชุมพงษาวดารภาค ๑๐ อยู่บ้าง ดังนี้ “มาเถิงที่นึ่งวันออกแม่น้ำน่าน (ไกล) แม่น้ำน่าน ๕ พันวา ที่นั้นควรตั้งบ้านเมือง พระญาเถรเอาไม้เท้าขีดไป หื้อเปนเตชพยุหะ จิ่งใส่ชื่อว่า ตวรนคร เมื่อพายลูนคนทังหลายร้องว่า เมืองพัว ด่าย” ⁴ และนอกจากนั้น คราใดหากจะกล่าวถึงเมืองปัว ก็จะเขียนว่า “เมืองพัว” (แต่อ่านว่าเมืองปัว) อยู่เสมอ ไม่พบการใช้คำว่า “วรนคร” แทนเลย ทำให้ชื่อที่เป็นทางการคือ “เมืองพัว” ตามการเทียบอักษรจากอักษรธรรมล้านนา () ฉะนั้นย่อมสะท้อนให้เห็นว่า ชื่อเมืองปัว (ตามเสียงอ่าน) จึงเป็นที่ยอมรับมากกว่าตั้งแต่สมัยนั้น

รูป 2 อนุสาวรีย์พระญาผานอง หรือเจ้าหลวงปัว วีรบุรุษของเมืองปัว
บริเวณหน้าที่ว่าการอำเภอปัว

หากจะย้อนไปไกลกว่านั้น ก็จะพบแต่เมืองปัว โดยจะเขียนว่า เมืองพลัว และจะไม่พบคำว่า “วรนคร” เลย ดังจารึกทางเมืองสุโขทัย
ในจารึกพ่อขุนรามคำแหง หรือ จารึกหลักที่ ๑ ได้กล่าวถึงชื่อเมืองต่างๆ ในอิทธิพลของสุโขทัย เมื่อ พ.ศ. ๑๘๓๕ ว่า “...เบื้องตีนนอน รอดเมืองแพร่ เมืองม่าน เมืองน... เมืองพลัว พ้นฝั่งของ เมืองชวาเป็นที่แล้ว... ” ⁵

ในจารึกเขาสุมนกูฏ หรือ จารึกหลักที่ ๘ สร้างเมื่อ พ.ศ. ๑๙๑๑ ก็กล่าวถึงชื่อเมืองต่างๆ ก็กล่าวถึงเมืองปัว ว่า “...เบื้องเหนือน้ำน่านถี แดนเจ้าพระยาผากองเจ้าเมืองน่านเมืองพลัว ...”⁶

ส่วนจารึกคำปู่สบถ หรือ จารึกหลักที่ ๖๔ ที่พบบริเวณวัดพระธาตุช้างคำวรวิหาร ซึ่งเป็นจารึกที่เป็นหนังสือสัญญา คู่กับจารึกปู่สบถหลาน หรือจารึกหลักที่ ๔๕ ที่พบบริเวณวัดมหาธาตุ เมืองสุโขทัย ในจากรึกคำปู่สบทก็กล่าวถึงเมืองปัว ว่า “...อนึ่ง บ้านเมืองเราทั้งหลาย และเมืองแพร่เมืองงาว เมืองน่านเมืองพลัว ปู่พระยาดูดังเดียวอันตรายมีในราชสีมาเรา ปู่พระยาเป็นเจ้าเห็นว่ามีในราชสีมาท่านแล... ” ⁷

จะเห็นว่า จารึก ที่เป็นหลักฐานร่วมสมัย ในยุคนั้น ก็เรียกกันว่า เมืองพลัว โดยออกเสียงเป็นเมืองปัว กันทั้งนั้น ไม่พบชื่อที่เป็นภาษาบาลีเลย

ต่อมาในยุคของการเขียนตำนานโดยพบในล้านนาเป็นจำนวนมาก โดยการที่พระสงฆ์โดยเฉพาะในสมัยพระญาสามฝั่งแกน ได้ไปศึกษาบาลีถึงศรีลังกา และได้นำขนบการเขียนตำนานแบบลังกามาด้วย ทำให้มีคตินิยมในการเขียนตำนานเป็นภาษาบาลี ทั้งที่เป็นภาษาบาลีล้วน หรือบาลีแทรกเป็นช่วงๆ ก็ตาม ฉะนั้นจึงจำเป็นที่จะต้องเรียกชื่อเมืองต่างๆ เป็นภาษาบาลี

ทำให้ในยุคของการเขียนตำนานนี้ มักจะมีชื่ออยู่สองแบบด้วยกัน คือ ชื่อที่ใช้เรียกกันอยู่โดยทั่วไป และเป็นชื่อในภาษาตระกูลไทหรือภาษาท้องถิ่นนั้น และอีกแบบหนึ่งคือชื่อที่เป็นภาษาบาลี หรือเรียกกันว่า ชื่อจับบวช

รูป 3 คูเมืองเดิมของเมืองปัว อยู่หลังที่ว่าการอำเภอปัว

การแปลงชื่อเป็นภาษาบาลี มีอยู่ ๒ แบบด้วยกัน คือ การแปลความ และการลากเข้าเสียง

การมีชื่อสองชื่อนี้ยกตัวอย่างเช่น เมืองเชียงใหม่ ก็เป็น นพบุรี เมืองน่านก็เป็น นันทบุรี โดยเหล่านี้เป็นการลากเข้าเสียงทั้งสิ้น และเมื่อกับมาเมืองปัว ก็ย่อมที่จะมีชื่อเป็นภาษาบาลีกำกับ และที่รู้จักกันก็คือ “วรนคร” นั่นเอง

บางทียังอาจพบเป็น “พลวนคร” ⁸ โดยกลายรูป พลัว มาเป็น พลว ตามการจับบวชเข้าบาลี

ฉะนั้น ตั้งแต่อดีต มาจนถึงปัจจุบัน ชื่ออันเป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไป คือ เมืองปัว หรือเมืองพัวตามรูปอักษรล้านนา
นอกจากนี้ การตั้งชื่อเมือง หรือเรียกชื่อเมือง ในภูมิภาคนี้มักจะเรียกตามภูมิประเทศ โดยเฉพาะชื่อแม่น้ำ โดยกลุ่มชนที่พูดภาษาตระกูลไท นั้น มีลักษณะร่วมกันหลายประการ ซึ่งหนึ่งในนั้นก็คือ การตั้งถิ่นฐานริมแม่น้ำ หรือแหล่งน้ำสำคัญ เพื่อการเพาะปลูก ทำให้การเรียกเมืองก็เรียกตามชื่อแม่น้ำ เช่นเมืองปัว เรียกตามชื่อแม่น้ำปัวที่ไหลผ่าน หรือเมืองน่าน ที่ตั้งอยู่ริมน้ำน่านเป็นต้น
หรือหากจะต้องการความหมายของคำว่า “พัว” หรือ “ปัว” แล้วนั้น จะกล่าวไว้อยู่สองประการ คือ
ประการที่หนึ่ง เมื่อยึดตามตัวอักษรแล้ว คือ เมื่อเทียบเคียงกับอักษรไทย คือ พัว โดยที่ออกเสียงเป็น ปัว ตามเสียงไทยวน และภาษาไทดำ ก็ออกเสียงคล้ายปัว เพียงแต่ต่างกันที่โทนเสียงวรรณยุกต์ที่จะผิดแผกกันไปบ้าง⁹ ก็คือคำว่า พัว ในภาษาไทย อันแปลว่า ติดกัน¹⁰ ส่วนมากจะพบเป็น พัวพัน อันแปลคล้ายๆ กันคือ ต่อเนื่องกัน
ฉะนั้นเมืองปัว ใน ณ ที่นี้ก็แปลได้ว่า เมืองที่ติดกัน หรือเกี่ยวเนื่องกัน หากจะพิจารณาตามตำแหน่งของเมืองแล้ว ก็อาจจะตีความว่า เป็นเมืองที่ติดกันกับเมืองย่างก็ได้อีกทางหนึ่ง ด้วยคราวทางไม่ห่างกันมากนัก ดังปรากฏในหนังสือคราวทางเมืองน่านว่า “...ย่างไปฅว่าง ๕๐๐๐ ฅว่างไปพัว ๓๐๐๐...” ¹¹ โดยที่เมือง ฅว่างนั้นสร้างในสมัยพระญาผานองที่สร้างให้กับเจ้าอามป้อม

ประการที่สอง คือเป็นคำเก่าแก่ของดินแดนแห่งนี้ ทั้งเป็นชื่อแม่น้ำ และเป็นชื่อเมืองในภาษาตระกูลไทแล้ว อาจยังเป็นคำของ กลุ่มไทกาว ก็เป็นได้ ด้วยกลุ่มไทกาว นั้นเป็นชนพื้นเมืองของเมืองน่านไปตลอดถึงหลวงพระบาง โดยตำนานต่างเมืองก็มักจะเรียกผู้ปกครองเมืองปัวตลอดถึงเมืองน่านว่าพระญากาว อันกลุ่มไทกาวนี้ในเมืองน่านได้สูญหายและผสมกลมกลืนไปกับกลุ่มชาวไทยวนไปทั้งหมดทั้งสิ้น อันจะเหลือแต่ท่วงทำนองซอล่องน่านที่สืบเนื่องมาถึงปัจจุบัน และอาจจะรวมถึงคำว่า “ปัว” อีกคำหนึ่งก็เป็นได้ ถ้าหากเป็นคำในกลุ่มไทกาวแล้ว ก็นับว่าควรจะรักษาไว้เป็นอย่างยิ่งเพราะทุกวันนี้นอกจากที่กล่าวมาแล้วนั้นก็ไม่มีอะไรจะสืบไปถึงไทกาวน่านแต่ดั้งเดิมได้อีกแล้ว

ฉะนั้น เมืองปัว หรือ อำเภอปัว จึงควรค่าแก่การดำรงอยู่ ด้วยความภาคภูมิใจในประวัติศาสตร์และความเป็นมาอันยาวนานของเมืองปัวให้กับลูกหลานชาวปัวทุกคนได้ตระหนักถึง และส่งต่อไปยังรุ่นต่อๆ ไปด้วยความรักในถิ่นเกิด๚๛

เชิงอรรถ
¹ ดูใน เว็บไซด์น่านทูเดย์ดอทคอม [onlin] Accessed 2010,Jan 13. Available From //www.nan2day.com/forum/index.php?topic=3816.0
² แสนหลวงราชสมภาร. ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๑๐ เรื่อง ราชวงษ์ปกรณ์ พงษาวดารเมืองน่าน. (พิมพ์ครั้งที่ ๑). (กรุงเทพฯ:โรงโสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๖๑) หน้า ๗๖
³ สรัสวดี อ๋องสกุล (ปริวรรตและจัดทำ). พื้นเมืองน่านฉบับวัดพระเกิด. (กรุงเทพฯ: อมรินทร์, ๒๕๓๙) หน้า (๑๙)
⁴ เรื่องเดียวกัน. หน้า ๕๓
⁵ ประชุมจารึก ภาคที่ ๘ จารึกสุโขทัย. (กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๘) หน้า ๕๑
⁶ เรื่องเดียวกัน, หน้า ๙๖
⁷ เรื่องเดียวกัน, หน้า ๑๖๖
⁸ จากคำอธิบายในส่วนเชิงอรรถ ของ ร.ต.ท. แสง มนวิทูร ใน รัตนปัญญาเถระ ; แปลโดย แสง มนวิทูร. ชินกาลมาลีปกรณ์. (พิมพ์ครั้งที่๒). (<ม.ป.ท.> : มิตรนราการพิมพ์, ๒๕๑๐) หน้า ๑๐๗
⁹ มีวรรณ ลีรวัฒน์ และคณะ. พจนานุกรมภาษาไทยเปรียบเทียบ : กรุงเทพ เชียงใหม่ ไทยลื้อ ไทยดำ. (เชียงใหม่ : คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, ๒๕๒๕) หน้า ๒๐๐
¹⁰ พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. [online] Accessed 2010, Jan 13. Available from: //rirs3.royin.go.th/dictionary.asp
¹¹ อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว และ ศรีธน คำแปง ผู้ปริวรรต. พื้นนาเมืองน่านและคาวทางเมืองน่าน : ต้นฉบับ วัดหัวข่วง ตำบลในเวียง อำเภอเมือง จังหวัดน่าน. (เชียงใหม่ : ศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่ วิทยาลัยครูเชียงใหม่, ๒๕๒๘) หน้า ๒๑

หนังสืออ้างอิง

หนังสือ

ประชุมจารึก ภาคที่ ๘ จารึกสุโขทัย. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, ๒๕๔๘

มีวรรณ ลีรวัฒน์ และคณะ. พจนานุกรมภาษาไทยเปรียบเทียบ : กรุงเทพ เชียงใหม่ ไทยลื้อ ไทยดำ. เชียงใหม่ : คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, ๒๕๒๕

รัตนปัญญาเถระ ; แปลโดย แสง มนวิทูร. ชินกาลมาลีปกรณ์. (พิมพ์ครั้งที่ ๒). <ม.ป.ท.> : มิตรนราการพิมพ์, ๒๕๑๐

สรัสวดี อ๋องสกุล (ปริวรรตและจัดทำ). พื้นเมืองน่านฉบับวัดพระเกิด. กรุงเทพฯ: อมรินทร์, ๒๕๓๙

แสนหลวงราชสมภาร. ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๑๐ เรื่อง ราชวงษ์ปกรณ์ พงษาวดารเมืองน่าน. (พิมพ์ครั้งที่ ๑).กรุงเทพฯ:โรงโสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๖๑

อรุณรัตน์ วิเชียรเขียว และ ศรีธน คำแปง ผู้ปริวรรต. พื้นนาเมืองน่านและคาวทางเมืองน่าน : ต้นฉบับ วัดหัวข่วง ตำบลในเวียง อำเภอเมือง จังหวัดน่าน. เชียงใหม่ : ศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเชียงใหม่ วิทยาลัยครูเชียงใหม่, ๒๕๒๘

สื่ออิเล็กโทรนิก

เว็บไซด์น่านทูเดย์ดอทคอม //www.nan2day.com/forum/index.php?topic=3816.0

พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. //rirs3.royin.go.th/dictionary.asp

Create Date : 14 มกราคม 2553

Last Update : 14 มกราคม 2553 12:38:31 น.

Counter : 5869 Pageviews.

7 comment

Share
Tweet

ทำไมต้องต้องเดือนแปดสองหน

ทำไมต้องเดือนแปดสองหน

ทำไมต้องเดือนแปดสองหนนั้น เพราะว่า จำนวนวันในรอบปี ของจันทรคติ ไม่เท่ากับ วันของปีสุริยคติ
ด้วยพระอาทิตย์เป็นตัวกำหนดฤดูกาล กำหนดธรรมชาติที่มีอยู่ในโลกนี้ทั้งหมด และจะผันแปรไปตามขึ้นลงของพระอาทิตย์ในแต่ละช่วงฤดู
ฉะนั้นหลักการของเรื่องนี้ จึงเป็นการปรับวันให้เท่ากัน เพื่อให้ธรรมชาติตรงกับปฏิทินนัดหมายในกิจกรรมต่างๆ ซึ่งการนัดหมายในเรื่องต่างๆ ของมนุษย์นั้นจะใช้พระจันทร์ในการกำหนดนัดหมาย เพราะสังเกตง่ายและเห็นการเปลี่ยนแปลงอยู่ทุกวัน

----------------------------------

ฉะนั้น มาดูหลักการที่เติมเดือนกันก่อน ซึ่งไม่ใช่สูตรสำเร็จตายตัว แต่เพียงเพื่อบอกว่า ด้วยหลักการแบบนึ้ จึงมีการเติมเดือน
1 ปีฤดูกาล (ปีพระอาทิตย์) มี 365.242199 วัน แต่ปีไทยมี 354 วัน ((29x6)+(30x6)=354) จึงได้ 1 ปีฤดูกาลยาวกว่าหนึ่งปีพระจันทร์อยู่ 365.242199 - 354 = 11.242199 วัน
จึงได้ สองปี ยาวกว่า 22 วัน สามปี ยาวกว่า 33 วัน ทำให้ปีที่สามในปีจันทรคติไทยมีวันพอที่จะเติมเดือนจันทรคติไทยได้อีกหนึ่งเดือนที่มี 30 วัน และพอที่จะให้พระจันทร์โคจรจากดับแท้ ได้อีกหนึ่งครั้ง คือ
29.530588 วัน
ปีจันทรคติไทยได้เลือกเติมเดือน 8 อีก หนึ่งเดือน (เติม 30 วัน จึงได้ ปีที่ 3 เป็นปีอธิกมาส (ปีที่ 3 มี 13 เดือน ) รวมแล้ว 3 ปี มี 37 เดือน เป็นเดือนที่มี 29 วัน 18 เดือน และเดือนที่มี 30 วัน 19 เดือน ดังนั้น 3 ปีฤดูกาล ยาวกว่า 3 ปีจันทรคติไทยอยู่
(365.242199 x 3) - ((29 x 18) + (30 x 19)) = 3.7265964
เทียบกับพระจันทร์ดับแท้ 37 ครั้ง ยาวกว่า 37 เดือนจันทรคติไทยอยู่
(29.530588 x 37) - ((29 x 18) + (30 x 19)) = 0.6317786
พิจารณาเศษวัน 3.7265964 วัน ร่วมกับปีจันทรคติไทย ปี ที่ 4, 5 และ 6 ก็จะเห็นว่า เหมือนเช่นเดียวกับปีที 1, 2 และ 3 ที่ต้องเติมเดือน 8 ให้แก่ ปีที่ 6 เป็นปีอธิกมาส เช่นเดียวกับปีที่ 3
เมื่อพิจารณา 6 ปีจันทรคติไทย ซึ่งมีปีที่ 3 และ 6 เป็นปีอธิกมาส จึงได้ 6 ปีดังกล่าว มีเดือนที่มี 29 วันอยู่ 18 + 18 = 36 เดือน และมีเดือนที่มี 30 วันอยู่ 19 + 19 = 39 เดือน รวมเป็น 36 + 38 = 74 เดือน เทียบกับพระจันทร์ดับแท้ถึงดับแท้ 74 ครั้ง เท่ากับ (29.530588 x 74) - ((29 x 36) + (30 x 38)) = 1.26357 วัน
จึงแสดงว่าเดือนจันทรคติไทย ในรอบ 6 ปีแรก เร็วกว่าความเป็นจริงบนท้องฟ้า (คือดับแท้ถึงดับแท้) อยู่ 1.26357 วัน จังจำเป็นต้องปรับเดือน 7 ในปี ที่ 5 ให้มีวันเพิ่มขึ้นม่อีก 1 วัน เป็นเดือน 7 ที่มี 30 วัน เรียกปีที่ 5 ดังกล่าว ว่าปี อธิกวาร
------------------------------------
เอาแค่นี้ก่อนละกัน ปีต่อ ๆ ไป ก็เหมือนกัน
คงพอจะเข้าใจว่า การมีเดือนเพิ่มมาอีกหนึ่งเดือนนั้น ด้วยเหตุผลอะไร แต่ทำไมต้องเป็นเดือนแปด ทำไมไม่ไปเติมเดือน อ้าย ยี่ สาม สี่ ละ?
ทั้งนี้ก็ด้วยเดือนแปด เป็นเดือนที่เริ่มเข้าสูฤดูฝน เข้าสู่ฤดูของการทำนา ซึ่งเป็นกิจกรรมหลักของชาวไท(ย)ทั้งหลาย ฉะนั้นเดือนแปดจึงเป็นตัวกำหนดน้ำฟ้าน้ำฝน กำหนดการทำนา หากปีเคลื่อนเดือนคล้อย ก็จะมีผลกระทบต่อข้าวในนา ต่อความเป็นอยู่ของชาวไท(ย) ทั้งหลาย ฉะนั้น เมื่อเดือนคลาดเคลื่อนไปและจะเติมเดือน จึงต้องเติมเดือนแปดด้วยประการฉะนี้แล

---------------------
อ้างอิง

//www.vcharkarn.com/include/vcafe/showkratoo.php?Pid=10797

Create Date : 23 พฤศจิกายน 2552

Last Update : 25 พฤศจิกายน 2552 11:10:05 น.

Counter : 4404 Pageviews.

8 comment

Share
Tweet

ลมหนาวที่เปลี่ยนทิศ กับชึวิตที่เปลี่ยนทาง

"ลมหนาวที่เปลี่ยนทิศ กับชึวิตที่เปลี่ยนทาง"

ฤดูหนาว เป็นฤดูที่ผมชอบมากครับ... เมื่อตอนเป็นเด็กนั้น ฤดูหนาวเป็นฤดูที่มีความสุขมาก....ได้ก่อไฟผิง ได้ขนมอร่อย ๆ ไม่ว่าจะเป็น ข้าวจี่ ข้าวหลาม มันสำปะหลังปิ้ง ข้าวงา (หรือข้าวหนุกงา) นับเป็น ขนม ชั้นยอดเลยล่ะครับ

ซึ่งในตอนเช้า ๆ ก็จะลุกขึ้นมาติดไฟ จากกองไฟที่คุกรุ่นจากเมื่อคืน เติมเชื้อไฟลงไปอีกหน่อย เป่าไฟใส่ไปอีกนิด เปลวไฟก็ลุกขึ้นมาขับความหนาวเย็นของยามเช้าได้ดี

คนที่ตื่นเช้าก็จะลงมานั่งเป็นวงล้อมรอบกองไฟ และที่สำคัญ ก็จะเผาข้าวหลาม ไปด้วย เด็ก ๆ ก็จะตื่นเช้า มาเฝ้าข้าวหลาม ซึ่งโดยปกติ จะตื่นเช้ายากมากด้วยอากาศอันหนาวเหน็บ

ข้าวหลามที่เผาอยู่นั้นก็จะพลิกไปพลิกมาให้สุกกันทั่วทั้งกระบอก ถ้าไม่พลิก อาจจะสุกบ้างไม่สุกบ้าง และบางที ก็จะไหม้ การเผาข้าวหลาม จึงต้องดูแลอย่างดี ผิงไฟอังอุ่นไปด้วย เผาข้าวหลามไปด้วย บางที ก็จะเอาข้าวเหนียวนึ่งที่เหลือมาจากเมื่อคืน ก็เอามาจี่บนกองไฟ นั้น อาจจะซ่อนก้อนน้ำอ้อยไว้ภายใน หรือเอาน้ำผึ้งมาทาก้อนข้าว แล้วก็เผาไฟ น้ำผึ่ง และน้ำอ้อย ก็จะละลายซึมเข้าไปในก้อนข้าว จี่พอเหลืองกรอบ จะหอม น่ารับประทาน...

การทำข้าวหลามนั้น จะต้องเตรียมกันตั้งแต่เมื่อกลางวัน โดยจะไปตัดไม้ข้าวหลาม ซึ่งเป็นไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง ซึ่งจะนำมาทำข้าวหลามโดยเฉพาะ ก็จะไปตัดมา และตอนเย็นก็จะกรอกข้าวสารใส่กระบอกข้าวหลาม อาจจะผสมถั่ว ผสมงา ลงไปด้วย ใส่น้ำเชื่อม เกลือ กะทิ ให้หวาน มัน หรือบางคนชอบสังขยา ก็จะสอดไส้สังขยาไปด้วย ทิ้งไว้ 1 คืน แล้วจะมาเผาในตอนเช้า หรือจะเผากลางคืนนั้นก็ได้

บรรยากาศกลางคืน จะสนุกสนาน ในละแวกบ้านใกล้เคียงกัน 4 - 5 หลังคาเรือน ก็จะออกมาผิงไฟ รอบกองไฟกองหนึ่ง ทั้งผู้แก่ผู้เฒ่า พ่อบ้านแม่เรือน คนหนุ่มคนสาว ลูกเด็กเล็กแดง ก็จะมารวมกัน บ้างก็ถือ ไม้ไผ่ มาจักตอกสำหรับใช้งาน บ้างก็เอาไม้ไผ่มาเหลา สำหรับใช้เสียบใบยาสูบ บ้างก็เอาถั่วลิสงมาแกะเปลือก เพื่อจะเอาไปปลูกในเวลาต่อไป ถั่วเอย เม็ดมะขามเอย ก็จะเอาบ่มในกองขี้เถ้ากองไฟ ทิ้งไว้สักครู่ ก็จะเอามาแกะแทะเล่น เป็นของกินแล่นขบเคี้ยว ซึ่งก็เหมือนขนมขบเคี้ยวสมัยนี้ แต่ตอนนั้น แค่เม็ดมะขามคั่วก็อร่อยนัก ซึ่งความอร่อย มันจะมีบรรยากาศที่อบอุ่นและความรื่นเริงสนุกสนานแทรกเข้าไปด้วย

ลานรอบกองไฟ เป็นแหล่งพบปะกัน ระหว่างรุ่นต่อรุ่น ผู้เฒ่าผู้แก่ วัยรุ่นหนุ่มสาว และเด็ก ๆ ตัวเล็ก ๆ รอบกองไฟมีมนต์ขลังสิ่งต่าง ๆ ที่ดีงามที่สั่งสมมาหลายชั่วอายุคน ก็จะถ่ายถอดออกไป พื่อให้คนรุ่นใหม่ "สืบ" ให้ดำรง และ "สาน" เพื่อให้มีอยู่ต่อไป การสั่งสอนของผู้ใหญ่ ก็จะสั่งสอนตรง ๆ บ้าง หรือจะแทรกไปในเรื่องราวที่เล่าออกไป ซึ่งจะเป็นนิทานบ้าง เจี้ย บ้าง ...

นิทานรอบกองไฟ นี้ นอกจากจะเป็นเจี้ยตลก ๆ เรืองราวลี้ลับ ภูติผีปีศาจ อาธรรพ์ป่าดง ตำนานเรื่องเล่าขานต่าง ๆ แล้ว ก็ยังจะมีชาดกต่าง ๆ ที่พ่อเฒ่าแม่แก่ ได้มาจากการฟังธรรมที่วัด มาเล่าต่อให้เด็กรุ่นใหม่ฟัง เช่น เรื่อง จันทฆาตกชาดก ชิวหาลิ้นฅำ หรือจะเล่าออกมาเป็น ฅ่าว ก็อย่างเช่นเรื่อง เจ้าหงส์หิน หรืออาจจะขับลำนำเป็นบทซอ เช่นเรื่อง เจ้าสุวัตร - นางบัวคำ เป็นต้น ผสานกับการขับซอ บทจ๊อย...ผสานกับความวิเวกวังเวงในยามค่ำคืน และอากาศอันหนาวเหน็บ...บางแห่งอาจจะมีสะล้อ มีซึง มาขับกล่อม.....

แต่.... บัดนี้ หลายอย่างก็ได้เปลี่ยนแปลงไป
หลายอย่างที่ไหลไปแล้วก็ไหลวกกลับมาบ้าง ....แต่ก็เพียงส่วนน้อย
หลายสิ่งขาดการ "สืบ" จากรุ่นหนึ่งมาสู่อีกรุ่นหนึ่ง
หลายอย่างขาดการ "สาน" ต่อไปของคนรุ่นใหม่
สิ่งที่มีอยู่ ก็ค่อย ๆ หดหายไป หายไป อย่างน่าใจหาย
ความอบอุ่นที่แวดล้อมรอบกองไฟ ดังที่กล่าวมานั้น ความอบอุ่นนอกจากจะมาจากกองไฟที่โหมลุกไหม้อยู่นั้นแล้ว ก็ยังจะมาจากหัวใจ ความเอื้ออาทรของพี่น้อง เพื่อนพ้อง ผู้เฒ่าผู้แก่ ที่มีต่อกัน อีกด้วย

สภาพปัจจุบัน ทำให้สายสัมพันธ์นั้น คลายเกลียวลง ...ฤดูหนาว ก็จะเปิดบ้าน เปิดไฟ หุ่มผ้า นั่งดูทีวี กันภายในครอบครัว

ต่างคนต่างก็อยู่บ้านของตัวเอง ดูทีวี แล้วลืมเสียงสะล้อ ซอซึง ลืมลำนำขับขานจากอดีต ที่โหยไห้ร่ำหา ลืมวิถีทางอันเป็นมาของตน ลืมจิตวิญญาณที่บรรบุรุษได้สรรค์สร้าง ลืมสิ้น......

เดี๋ยวนี้ ข้างหลังจะเรื้อร้างเป็นหย่อมหญ้า ข้างหน้าแผ้วถางเป็นบ้านเป็นอาคาร

หนาวนี้ขอให้หลาย ๆ คนหันกลับไปดู "วิถีชีวิต" ณ เบื้องหลัง
ยามเมื่อครั้งเป็นเด็ก ว่า หนาวตอนนั้น กับหนาวตอนนี้ อะไรบ้างที่เปลี่ยนไป .....

ปล. อากาศเย็นลงแล้ว ยังไงก็รักษาสุขภาพด้วยนะครับผม .... และขอให้มีความสุขกันตลอดหนาวนี้และตลอดไปครับ

Create Date : 22 พฤศจิกายน 2552

Last Update : 22 พฤศจิกายน 2552 14:24:07 น.

Counter : 1707 Pageviews.

2 comment

Share
Tweet

ล้านนาคีตา ลีลาขับขาน (ตอนที่ ๓)

ล้านนาคีตา ลีลาขับขาน*

(ตอนที่ ๓)

ส่วนระบำซอทางเมืองน่านนั้น จะใช้ซอประกอบกับสะล้อและซึง (ที่ทางเมืองน่านเรียกว่า ปิน) โดยคาดว่าแต่ก่อนเมืองน่านอาจจะซอโดยใช้ปี่มาก่อน โดยมีคำของช่างซอหลายคำที่ซอมาคู่กับปี่ นอกจากนี้จังหวะการซอของทางเมืองน่าน ก็จะมีท่วงทำนองที่ช้า เนิบนาบ ไม่ค่อยตื่นเต้นเร้าใจเหมือนทางเชียงใหม่ จึงมักจะใช้ในการงานบุญงานกุศลต่าง ๆ เป็นส่วนมาก
ระบำที่ทางเมืองน่านใช้ในการซอ ก็จะมีแตกต่างไปจากเชียงใหม่บ้าง ดังนี้
ระบำขึ้นเชียงใหม่ เป็นระบำที่รับมาจากเชียงใหม่ แต่ไม่ได้รับมาเต็มฉบับ จะรับมาเฉพาะท่อนที่เรียกว่า “ตั้งก๋าย” แต่ระบำที่ต่อจากนี้ไปก็อาจจะเป็นระบำดาดแพร่เป็นส่วนใหญ่ แต่อาจจะเป็นระบำดาดน่านก็ได้
ระบำดาดแพร่ ระบำนี้คล้ายกับระบำจะปุ โดยมีฉันทลักษณ์ซอเฉกเดียวกันแต่ท่วงทำนองการขึ้นลงของเสียงผิดเพี้ยนกันไปเล็กน้อยที่ได้พัฒนาผ่านมาทางเมืองแพร่ จึงเรียกว่าดาดแพร่
ระบำดาดน่าน เป็นระบำหลักที่ใช้ในการซอทางเมืองน่าน และระบำนี้มักสับสนกับระบำล่องน่าน ซึ่งมักจะใช้ในการซอประวัติของการย้ายเมือง ในช่วงที่กล่าวถึงการล่องตามลำน้ำน่านมาสร้างเวียงพูเพียงแช่แห้ง อันเป็นต้นกำเนิดของระบำล่องน่าน ทำให้เข้าใจกันโดยทั่วไปว่า ระบำดาดน่าน เป็น ระบำล่องน่าน
ระบำล่องน่าน เมื่อกล่าวถึงดาดน่านก็ต้องกล่าวล่องน่านต่อไป ซึ่งก็คือระบำพระลอ ดังที่เคยกล่าวมาในข้างต้น ทำนองล่องน่าน(พระลอ) เหมาะสมกับการซอบรรยายหรือพรรณาฉากทิวทัศน์หรือบรรยายสิ่งของข้าวของต่าง ๆ ที่พบเห็นปรากฏแก่สายตา และจากประวัติการซอล่องลำน้ำน่านมานั้น ก็เหมาะที่จะซอบรรยายป่าเขาลำเนาไพร สายน้ำ สัตว์บกสัตว์น้ำ จึงมีท่วงทำนองที่อ่อนหวานและรื่นไหล จนเป็นที่ต้องพระทัยของพระราชายาเจ้าดารารัศมี
ระบำลับแลง ชื่อนี้คาดว่าน่าจะมาจากทางเมืองลับแลง หรือ อ.ลับแล จ.อุตรดิตถ์ในปัจจุบัน ที่เป็นที่มาของทำนอง โดยทำนองนี้จะคล้ายกับระบำดาดน่าน (เหมือนที่ทำนองละม้ายคล้ายจะปุนั่นเอง) คือฉันทลักษณ์ซอจะเหมือนกัน แต่เสียงจะสูงและหวานกว่ากัน ซึ่งจะต้องใช้พลังเสียงมากกว่าระบำดาดน่าน ทำให้ระบำนี้มักจะใช้ซอต่อจากดาดน่านเมื่อใกล้จะถึงคราวหยุดหรือจบเรื่องที่จะซอ
ระบำเงี้ยว ก็เฉกเดียวกับทางเชียงใหม่ แต่จะมีท่วงทำนองต่างกันเล็กน้อย ซึ่งก็ยังเป็นทำนองเดียวกันอยู่
ระบำพม่านางบัวคำ ก็จะเป็นระบำพม่าแบบเชียงใหม่ บางที่จะเรียกว่าซอนางบัวคำเลย แต่ในที่นี้ของเอาชื่อนางบัวคำต่อท้าย ที่ต้องทำเช่นนี้เพราะว่าทางเมืองน่านยังมีระบำพม่าอีกชนิดหนึ่ง นั่นคือระบำพม่า(ตะโตงเตง)
ระบำพม่า (ตะโตงเตง) ระบำนี้มักมีบทซอตายตัว ไม่เคยได้ยินว่าเอาทำนองนี้ไปซอในบทอื่นๆ และมักจะขึ้นต้นว่า “ตะโตงเตง” ทำให้ซอนี้เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า ซอตะโตงเตง โดยต้นเค้าอาจจะมาทางเชียงใหม่ โดยบทซอและท่วงทำนอง แต่มีการปรับท่วงทำนองและฉันทลักษณ์ไปจนสามารถที่จะฉีกแนวเพลงพม่าออกไปเป็นเอกเทศ แต่ยังมีเค้าเดิมอยู่มาก
ระบำปั่นฝ้าย ระบำนี้อาจเรียกว่าเป็นระบำใหม่ที่สุดก็เป็นได้ ผู้ที่แต่งเนื้อและทำนองซอปั่นฝ้ายนี้คือพ่อครูไชยลังกา เครือเสน ศิลปินแห่งชาติ โดยจำลองมาจากวิถีชีวิตของชาวบ้านในการปลูกฝ้าย ตั้งแต่แผ้วถางไร่ ไปจนถึงทอผ้าได้ผ้ามาเป็นผืน เรื่องราวเหล่านี้สะท้อนชีวิตของชาวบ้านได้เป็นอย่างดี
เมื่อการซอพัฒนามาได้ระดับหนึ่งแล้ว มีท่วงทำนองที่หลากหลาย เป็นที่นิยมของผู้ฟังมาจากอดีต แต่ปัจจุบันความนิยมนั้นได้ลดลงอย่างหนัก จนเรียกว่าเป็นช่วงวิกฤตที่เสี่ยงต่อการเสื่อมสูญ และไม่เพียงแต่การซอเท่านั้นที่ได้รับผลกระทบ เพลงพื้นบ้านทั้งหมดต่างได้รับผลกระทบกันเป็นวงกว้าง และมีการเปลี่ยนแปลงขนานใหญ่ของวงการเพลงในล้านนา

จุดเปลี่ยนของวงการเพลงพื้นบ้านนี้ มีสาเหตุมาจากทั้งปัจจัยภายในและปัจจัยภายนอก
ปัจจัยภายใน คือ การขาดการสืบทอดของเพลงพื้นบ้าน ซึ่งแต่ก่อนจะต้องใช้ทั้งพรสวรรค์และพรแสวงในการฝึกฝนจนชำนาญเป็นอย่างดี ทำให้คนที่จะมาสืบทอดต่อไปนั้นหายากไปเต็มที นอกจากนี้ระบบการสืบทอดก็ยังเป็นปัจจัยที่ทำให้เพลงพื้นบ้านล้านนาขาดช่วง เพราะว่าการเรียนการสอนก็จะเป็นการสอนกันแบบปากต่อปาก ไม่มีการจดจารเป็นโน้ตเพลงแบบสากลสมัยใหม่ และยิ่งนับวันเพลงที่เคยมีในอดีตก็เหลือน้อยลงไปเรื่อย ๆ และสูญหายกันไปทุกที
ปัจจัยภายนอกคือ สภาพสังคมเปลี่ยนแปลงไป ก็มีผลกระทบถึงความนึกคิดและค่านิยมของคนก็เปลี่ยนไปด้วย และที่สำคัญ คือมีเพลง “ลูกทุ่งไทย” เดินทางขึ้นมาและได้รับความนิยมจากชาวบ้านแทนที่เพลงพื้นเมืองแบบเดิม ๆ ซบเซาเสื่อมความนิยมลงไป
หากไม่มีการปรับเปลี่ยน เชื่อว่าเพลงพื้นบ้านล้านนาอาจตายไปก็เป็นได้

ในการการซอ ก็มีปรับเปลี่ยนกันขนาดใหญ่ อยู่สองประการ นั่นคือ การปรับเปลี่ยนเป็นการแสดงละครซอ และซอสตริง
ละครซอนั้นเริ่มโดย อำนวย กลำพัด ที่ตั้งคณะละครซอขึ้น โดยนำไปแสดงทั่วในจังหวัดเชียงใหม่ โดยมีการผูกเป็นเรื่องขึ้นพร้อมให้ช่างซอสวมบทบาทเป็นตัวละครที่สมมุตขึ้นนั้น ก็เป็นที่นิยมในระดับหนึ่ง และเมื่อ ศิริพงษ์ ศรีโกไสย หรือย่าบุญ ได้นำช่างซอและละครซอไปแสดงออกโทรทัศน์ที่ช่อง ๘ ลำปางขณะนั้น ก็ทำให้วงการซอฟื้นชีวิตขึ้นมาได้ในระดับหนึ่ง
สำหรับการซอสตริง ก็เป็นการผสมผสานเข้ามาพร้อมกับเพลงลูกทุ่งไทย โดยทางเชียงใหม่นั้น เริ่มด้วยอิทธิพลของเพลงลูกทุ่งที่เข้ามา ทำให้นำเครื่องดนตรีสากลมาใช้บรรเลงเพลงซอ โดยใส่เนื้อร้องที่เป็นเพลงซอแต่เดิมเข้าไป จนถึงมีการอัดเป็นเพลงออกมา เพลงซอสตริงเพลงแรกที่อัดออกมา ก็ได้รับความนิยมมาถึงปัจจุบันนั้นก็คือเพลง “หนุ่มซอรอแฟน” โดยคุณวีรพล คำมงคลเป็นผู้ขับร้อง แต่งเนื้อร้องโดยแสงจันทร์ สายวงค์อินทร์
ส่วนซอสตริงทางฝั่งเมืองน่านนั้น เกิดจากเหตุปัญหาชายแดนที่คุกรุ่น โดยเมืองน่านจัดว่าเป็นพื้นที่สีชมพู ทำให้มีการเฝ้าระวังกันในทุกทาง ทั้งทางทหาร และประชาชน โดยมีการจัดอบรมในโครงการไทยอาสาป้องกันชาติ โดยเริ่มจากอำเภอเวียงสา นำโดย อ.ประจักษ์ กาวี วิทยากรที่ให้ความบันเทิง ได้ขับซอประกอบการเต้นเข้ากับจังหวะชะชะช่า ทำให้การอบรมประสบความสำเร็จด้วยดี ต่อมา บัญเย็น แก้วเสียงทอง ก็ได้พัฒนาและฝึกซ้อมจนได้รับความนิยมอย่างสูง จนได้รับฉายาว่า “ขุนพลเพลงซอสตริง”
และปัจจุบัน เพลงซอสตริงก็ยังคงได้รับความนิยมกันอย่างสูง ทั้งที่เป็นนักร้องจากศิลปินส่วนกลางรวมถึงตัวของช่างซอเองที่ผันตัวเองมาเป็นนักร้อง ก็ยังได้รับความนิยมอย่างสูง ทำให้บรรดาที่ทั้งเป็นช่างซอและไม่ใช่ช่างซอต่างก็ออกผลงานเพลงที่เป็นทำนองเพลงซอสตริงกันอย่างคึกคัก

ส่วนทางด้านเพลงคำเมืองนั้น ก็พัฒนาการมาจากเพลงลูกทุ่งไทย ที่เข้ามา ทำให้มีลูกทุ่งคำเมืองเกิดขึ้น ที่ผสมผสานระหว่างเพลงพื้นเมือง ภาษาคำเมือง เข้ากับดนตรีสากล โดยเริ่มเมื่อประมาณปี พ.ศ. ๒๔๙๗ – ๒๔๙๘ โดยมีวงดนตรีต่าง ๆ ขึ้นมาเช่น วงลูกระมิงค์ วงดาวเหนือ วงดุริยะเวียงพิงค์ เป็นต้น โดยเฉพาะวงลูกระมิงค์ ที่มี สุริยา ยศถาวร เป็นผู้แต่งเพลงลูกทุ่งคำเมืองที่ถือว่าเป็นเพลงอมตะ เช่นเพลง ลืมอ้ายแล้วกา คนสึงตึง ปิ๊กเก๊าบ่าตัน เป็นต้น และทำให้มีนักแต่งเพลงใหม่ ๆ อีกหลายท่าน เช่น วีรพล คำมงคล, ถวิล รัตนแก้ว
ต่อมาวงดนตรีที่ได้รับความนิยมในปี พ.ศ. ๒๔๙๙ มีวง ซี.เอ็ม. เพิ่มเข้ามา และต่อมาในปีพ.ศ.๒๕๐๗ ก็มีวงดนตรีใหม่ที่ได้แยกตัวออกจากวงซี.เอ็ม นั่นคือวงศรีสมเพชร ก่อตั้งโดยศิริพงษ์ ศรีโกไสย(ย่าบุญ)ร่วมกับประสิทธิ์ ศรีสมเพชร โดยเป็นวงดนตรีที่ยืนยาวมากว่า ๓๐ ปี โดยเป็นแหล่งรวมนักร้อง นักแต่งเพลง ช่างซอไว้มากที่สุดในขณะนั้นก็ว่าได้ จวบจนเมื่อปีพ.ศ.๒๕๑๑ ก็ได้มีการบันทึกแผ่นเสียงเป็นครั้งแรกที่กรุงเทพมหานคร และเพลงแรกที่ได้รับการบันทึกเสียงเป็นเพลงแรกคือเพลงเย็นฤดี
จวบจนระยะต่อมา ประมาณช่วงพ.ศ. ๒๕๒๐ ความนิยมของเพลงลูกทุ่งคำเมืองก็ลดลง ด้วยมีสิ่งใหม่เข้ามาแทนที่ โดยกลุ่มหนุ่มสาวที่ใช้ชีวิตในเมืองนิยมเครื่องดนตรีพื้นเมืองของตะวันตก เข้ามาประกอบในการเล่นดนตรี โดยเฉพาะกีตาร์ เป็นการแรกเริ่มของดนตรีที่เรียกว่า “โฟล์คซอง” (Folk Song) อาจถือว่าเป็นดนตรีลูกผสม ระหว่างท้องถิ่นกับตะวันตก โดยแรกเริ่มนั้นเป็นการนำเอาเพลงลูกทุ่งคำเมืองมาร้องในแนวของโฟล์คซองคำเมือง
ผู้ที่มีบทบาทต่อวงการเพลงโฟล์คซองคำเมืองอย่างยิ่งก็คือ มานิต อัชวงศ์ เจ้าของท่าแพบรรณาคาร ได้ทำการบันทึกเสียงเพลงโฟล์คซอง ศิลปินในแนวโฟล์คซองกลุ่มแรกก็คือ “ต่องและเพื่อน” ส่วนลำดับถัดไป อันถือว่าเป็นเพชรเม็ดเอกของวงการโฟล์คซองก็ว่าได้ นั่นคือ “จรัล มโนเพ็ชร” โดยนับผลงานเพลงนั้น ก็มีมากกว่า ๑๙ ชุด และเป็นผู้บุกเบิกสำหรับเพลงคำเมืองไปสู่ส่วนกลาง ทำให้ผู้คนทั้งประเทศรู้จักเพลงคำเมืองกันมากขึ้น
ขณะที่เพลงโฟล์คซองคำเมืองได้พัฒนาอยู่นั้น ก็ได้มีเพลงแนวใหม่ขึ้นมา นั่นคือในแนวของเพลงสตริง ซึ่งได้รับอิทธิพลวงดนตรีแนวป๊อบจากทางตะวันตกเข้ามา มีการผสมผสานในด้านดนตรีกับเนื้อหาที่เป็นภาษาคำเมือง โดยวงดนตรีแนวสตริงคำเมืองที่ได้รับความนิยมอย่างล้นหลามในช่วง พ.ศ. ๒๕๒๗ นั้น คือ “วงนกแล” เช่นเพลง นกแล ไอ้หนุ่มดอยเต่า คอนเสริตคนจน ฯลฯ
ต่อมาก็มีการขับร้องในแนวของเมดเล่ย์ และในแนวของไทยสากลด้วย
ซึ่งเป็นพัฒนาการของวงการเพลงผสมระหว่างเนื้อร้องกับดนตรีที่มีการแปรเปลี่ยนไปตามยุคสมัยและกระแสนิยมของสังคม ทำให้มีงานเพลงออกมาให้ได้รับรู้อีกหลากหลายและหลากหลายแนวเพลงไม่ว่าจะเป็น นิทัศน์ ละอองศรี, วงคิงแอนด์ฮา ที่เป็นโฟล์คซองภาษายอง, วงแม่คำ, วงเดอะม้ง ฯลฯ
หากจัดรูปแบบเพลงคำเมืองบ้านเราปัจจุบันนี้ ก็จะจัดได้เป็น
๑. เพลงลูกทุ่งคำเมือง โดยมีสองแบบย่อย นั่นคือ เพลงที่เป็นเนื้อร้องตลอดเพลง และเพลงร้องสลับพูดหรือที่มักเรียกกันว่าเพลงตลกคำเมือง
๒. เพลงโฟล์คซองคำเมือง โดยผู้ที่เป็นจุดประกายให้เพลงแนวนี้ฟูเฟื่องขึ้นมาก็คือจรัล มโนเพชร จากนั้นก็มีนักร้องรุ่นใหม่ขึ้นมาอีกหลายท่านที่ยึดถือแบบฉบับของจรัล มโนเพชร
๓. เพลงสตริงคำเมือง เป็นแนวเพลงที่ดังเป็นพลุแตกมาแล้ว และเงียบหายไปช่วงหนึ่ง ต่อมาก็มีเพลงคำเมืองในแนวสตริงยุคใหม่เข้ามา เช่น วงศ์พรหมมาส ฯลฯ
๔. เพลงเมดเล่ย์คำเมือง โดยนำเอาเพลงแนวต่าง ๆ มาเรียงร้อยต่อกันด้วยลีลาคึกคักสนุกสนาน

ปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นเพลงบรรเลง เพลงแนวผสมระหว่างเนื้อร้องกับดนตรีต่างก็มีการพัฒนาไปข้างหน้า แต่เพลงที่มีแต่เนื้อร้องนั้นกลับซบเซาฟื้นคืนช้าที่สุดในบรรดาเพลงอีกสองประเภท
ฉะนั้นจากจุดนี้ต่อไปข้างหน้า คีตาล้านนาขับขาน จะไปกันในแนวทางใด เราคนล้านนาก็ต้องร่วมมือที่จะสืบสานและหันกลับมาให้ความสำคัญของเพลงล้านนาให้มากขึ้นกว่าปัจจุบันนี้ ก่อนที่จะสายเกินไป๚๛

เอกสารอ้างอิง

ทรงศักดิ์ ปรางค์วัฒนากุล. จากเพลงพื้นบ้านลานนา ถึงโฟล์คซองคำเมือง. ใน วารสารมนุษยศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ปีที่ ๑๑ เล่มที่ ๑ (กรกฎาคม – ธันวาคม ๒๕๒๕)

พรพรรณ วรรณา. เพลงคำเมือง ในสารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ. กรุงเทพฯ:มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, ๒๕๔๒

สนั่น ธรรมธิ. นาฎดุริยการล้านนา. เชียงใหม่:สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่,๒๕๕๐

สมหมาย เปรมจิตต์และคณะ. ตำนานเชียงใหม่ปางเดิม. เชียงใหม่:สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่,๒๕๓๗

อรพิน ลือพันธ์. บทเพลงแห่งวิญญาณล้านนา:จากซอพื้นบ้านถึงซอสตริงยุคปัจจุบัน. ใน นิตยสารไทย ปีที่ ๘ (มกราคม ๒๕๔๘ – ธันวาคม ๒๕๔๙)

อุดม รุ่งเรืองศรี. พจนานุกรมล้านนา – ไทย ฉบับแม่ฟ้าหลวง. ปรับปรุงครั้งที่ ๑. เชียงใหม่:โรงพิมพ์มิ่งเมือง,๒๕๔๗

อุดม รุ่งเรืองศรี. เพลงกล่อมเด็กและเพลงร้องเล่น. ใน สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ. กรุงเทพฯ:มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, ๒๕๔๒

*จาก

สลุงเงิน. ล้านนาคีตา ลีลาขับขาน. สูจิบัตรงาน "สานทอ ต่อฝัน ตอน รอยจรัลกับฝันของฝันนี้" ๓ กันยายน ๒๕๕๑ ณ ศูนย์เผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมล้านนาเวียงเจ็ดลิน

Create Date : 16 กันยายน 2552

Last Update : 16 กันยายน 2552 9:53:04 น.

Counter : 1916 Pageviews.

1 comment

Share
Tweet

1 2 3 4 5 6 7 8 9

ศศิศ

Location :
เชียงใหม่ Thailand

[Profile ทั้งหมด]

ฝากข้อความหลังไมค์

Rss Feed

Smember

ผู้ติดตามบล็อก : 1 คน [?]

Friends' blogs

[Add ศศิศ's blog to your web]

Links

BlogGang.com