พระเจ้าตาก เบื้องต้น

ผู้เขียน : ปรามินทร์ เครือทอง

ISBN 978-974-02-1247-8 ฉบับปก สำนักพิมพ์มติชน. 2557.

จำนวน 196 หน้า ราคา 150 บาท

---------------------------------------------------------------------------------

การสิ้นพระชนม์ของพระเจ้าตาก

จึงเป็นแค่บทยุติเรื่องพระเจ้าตากในพระราชพงศาวดาร

แต่ประวัติศาสตร์ความสงสัยและปริศนาพระเจ้าตาก ยังคงดำเนินต่อไป

- พระเจ้าตาก เบื้องต้น

---------------------------------------------------------------------------------

เมื่อกล่าวถึง พระเจ้าตากสิน นอกจากในฐานะวีรบุรุษกู้กรุงศรี จนได้ขึ้นเป็นพระเจ้ากรุงธนบุรี ก็คงหนีไม่พ้นประเด็นที่พระองค์ทรงสติฟั่นเฟือน นำไปสู่ความโกลาหลวุ่นวายของบ้านเมือง กระทั่งเจ้าพระยาจักรีหรือเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (ต่อมาคือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) สั่งประหารชีวิต แล้วปราบดาภิเษกเถลิงถวัลยราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์ สถาปนาราชวงศ์จักรีขึ้นมาปกครองดินแดนสยามแทน ผมเชื่อว่าหลาย ๆ คน รวมทั้งตัวผมเองด้วยรู้จักเรื่องนี้จากบทเรียนวิชาประวัติศาสตร์เป็นส่วนใหญ่ และจดจำเอาไว้แค่นั้น โดยไม่ได้กลับไปหาอ่านพระราชพงศาวดาร ซึ่งเป็นหลักฐานหลักสำคัญ เพื่อลำดับเรื่องราวความเป็นมาให้เข้าใจเรื่องพื้นฐานเสียก่อนจะปักใจเชื่อตามบทเรียนทั้งหมด 

หนังสือ พระเจ้าตาก เบื้องต้น ของ ปรามินทร์ เครือทอง เป็นหนังสือรวบรวมหลักฐาน และช่วยลำดับเรื่องราวโดยย่อเกี่ยวพระเจ้าตากสิน ที่ปรากฏชัดมาแต่ปลายกรุงศรีอยุธยาจนถึงสมัยกรุงธนบุรี เพื่อปูพื้นฐานข้อมูล อันไม่ใช่ข้อสรุป ให้ผู้อ่านที่สนใจได้ทบทวน และติดตามปริศนากรณีพระเจ้าตากสินอย่างเข้าใจมากยิ่งขึ้น ซึ่งข้อดีที่ผมชอบมาก ๆ คือหนังสือช่วยสรุปใจความสำคัญ ทำให้เราเห็นความเป็นมาของพระเจ้าตากสินจากพระราชพงศาวดารชัดขึ้น โดยที่เราไม่ต้องไปหาอ่านพระราชพงศาวดารหลาย ๆ เล่มเอง แต่ถ้าใครอยากค้นคว้าให้ลึกซึ้ง ละเอียดยิ่งขึ้น ก็สามารถย้อนกลับไปสืบค้นตามแหล่งที่มาของข้อมูลได้

นอกจากนี้ ผู้เขียนค่อนข้างเก่งในการนำข้อความในพระราชพงศาวดารมาร้อยเรียงเป็นลำดับเรื่องราว แยกเป็นบท เป็นประเด็นให้เราค่อย ๆ ติดตามได้อย่างสนุก และลุ้นระทึก แทรกด้วยบทวิเคราะห์เปรียบเทียบหลักฐานชิ้นต่าง ๆ ที่ชวนให้ขบคิดอย่างต่อเนื่อง เช่น กรณีพระเจ้าตากสินเป็นคนเชื้อสายจีน ก็มีหลายหลักฐานที่กล่าวถึงที่มาก่อนจะได้เป็นพระยาตาก (เจ้าเมืองตาก) แตกต่างกันออกไป 

กรณีพระเจ้าตากเคร่งครัดและเอาจริงเอาจังกับการทรงพระกรรมฐาน จนกลายเป็นคนสติฟั่นเฟือน ซึ่งชวนให้คิดว่า คำว่า สติฟั่นเฟือน ในเอกสารเก่า อาจไม่ได้แปลว่า “ทรงบ้า” ก็ได้ หากแต่ข้อกล่าวหาที่ตัดสินกันว่า พระเจ้าตากทรงเป็นบ้า เป็นการตีความของคนสมัยหลังแท้ ๆ

หรือจะเป็นกรณี กบฏพระยาสรรค์ ซึ่งนำไปสู่การปราบจลาจลของเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก เกิดขึ้นจากการวางแผนการล่วงหน้า (ที่ซับซ้อนซ่อนเงื่อน) หรือไม่ อย่างไร สิ่งเหล่านี้ไม่มีคำตอบที่แน่ชัด หากแต่ร่องรอยในพระราชพงศาวดารก็ชวนให้เราขบคิด สันนิษฐานกันไป

ความน่าพิศวงของพระราชพงศาวดารและหลักฐานเอกสารต่าง ๆ นั้น คือเป็นข้อมูลทางประวัติศาสตร์ที่ไม่อาจยึดเป็นข้อสรุปได้ในทันที แต่สามารถเป็นลายแทง ที่ซุกซ่อนข้อเท็จจริงต่าง ๆ เอาไว้มากมาย ทำให้ประวัติศาสตร์กลายเป็นเรื่องสนุกไปอีกแบบหนึ่ง เช่นเดียวกับ ‘กรณีพระเจ้าตาก’ ซึ่งพระราชพงศาวดารฟันธงแล้วว่า ทรงถูกประหารชีวิต ณ ป้อมวิไชยประสิทธิ์ ความว่า

“ถึงหน้าป้อมวิชัยประสิทธิ์ก็ประหารชีวิต ตัดศีรษะเสียถึงแก่พิราลัย จึงรับสั่งให้เอาศพไปฝังไว้ ณ วัดบางยี่เรือใต้ และเจ้าตากสินขณะเมื่อสิ้นบุญถึงทำลายชีพนั้น อายุได้สี่สิบแปดปี”

แต่ถึงกระนั้น ยังมีคนในสมัยหลังอีกมากมาย เชื่อถือกันว่า พระเจ้าตากมิได้ถูกประหารชีวิตจริง ๆ แต่ทรงหนีไปประทับที่เมืองนครศรีธรรมราช และสิ้นพระชนม์ที่นั่น ซึ่งประเด็นดังกล่าวสามารถอ่านต่อกันได้ในส่วนของภาคผนวกท้ายเล่มครับ

อีกหนึ่งประเด็นที่น่าสนใจ ผมคิดว่าน่าจะเป็นเรื่อง “การยกสถานะความเป็นเจ้า” เพื่อสร้างความชอบธรรมในการปกครองแผ่นดิน เป็นที่ทราบกันว่าภายหลังกรุงศรีอยุธยาแตก มีเจ้านายเชื้อพระวงศ์ของกรุงศรีอยุธยาและผู้คนจำนวนมาก (บางเอกสารว่านับแสนคน) ถูกเกณฑ์ไปอยู่พม่า และมีขุนนาง ผู้คน เจ้านายบางส่วนเท่านั้น ที่ยังคงอยู่ในแผ่นดินสยาม แล้วพยายามแยกตัวออกเป็นก๊ก บางคนก็สถาปนาตนขึ้นเป็นเจ้าปกครองดินแดนเล็ก ๆ ตามหัวเมืองสำคัญต่าง ๆ ทำให้ความเป็นปึกแผ่นของราชอาณาจักรแต่เดิมสูญสลาย

น่าสังเกตว่าความเป็นเจ้าสมัยก่อน ดูเหมือนจะกระทำกันได้ง่าย ๆ หากแต่สถานะเจ้าจะคงอยู่ได้ หรือมีผู้คนเคารพน่านับถือ ก็ต่อเมื่อพิสูจน์ให้ผู้ใต้ปกครองเห็นว่า ตนมีความสามารถเป็นผู้นำ มีอำนาจบารมีเป็นที่น่ายำเกรง รบทัพจับศึกเก่งกาจ และยกยอพระพุทธศาสนาให้รุ่งเรือง ซึ่งผู้นำหลายคนในยุคหลังกรุงศรีอยุธยาแตกพยายามจะทำเช่นนั้น บ้างสำเร็จ บ้างก็ถูกปราบ พระเจ้าตากสินเองก็เป็นสามัญชน ถึงแม้จะมีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาตาก กินตำแหน่งเจ้าเมืองตาก แต่โดยสถานะก็มิได้เป็นเจ้านาย แต่พระองค์ทรงตระหนักถึงความสำคัญว่า การจะรวบรวมแผ่นดินให้เป็นบึกแผ่นเหมือนสมัยกรุงศรีอยุธยา จำเป็นอย่างยิ่งที่พระองค์ต้องตั้งตนเป็นเจ้า โดยทรงประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เพื่อเปลี่ยนสถานะเป็น ‘พระเจ้า’ อย่างสมบูรณ์ ให้สมดังเช่นที่พระองค์ได้เคยประกาศเจตนารมณ์ว่าจะกู้กรุงศรีอยุธยา ความว่า

“ตัวเราคิดจะซ่องสุมประชาราษฎรในแขวงเมืองตะวันออกทั้งปวงให้ได้มากแล้ว จะยกกลับเข้าไปกู้กรุงให้คงคืนเป็นราชธานีดังเก่า แล้วจักทำนุบำรุงสมณพราหมณาประชาราษฎรซึ่งอนาถาหาที่พำนักบ่มิได้ ให้ร่มเย็นเป็นสุขานุสุข แล้วจะยกยอพระบวรพระพุทธศาสนาให้โชตนาการไพบูลย์ขึ้นเหมือนอย่างแต่ก่อน เราจะตั้งตัวเป็นเจ้าขึ้น ให้คนทั้งหลายนับถือยำเกรงจงมาก การซึ่งจะก่อกู้แผ่นดินจึงจะสำเร็จโดยง่าย”

ใครสนใจประวัติศาสตร์ช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อ ระหว่างกรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ ผมแนะนำให้ลองหาหนังสือ พระเจ้าตาก เบื้องต้น มาอ่านกันดูครับ น่าจะมีประโยชน์ในแง่ของการปูพื้นฐานความรู้จากเอกสารทางประวัติศาสตร์ เพื่อให้เราไปเสาะหาหลักฐานอื่น ๆ ต่อยอดความสนใจออกไปได้อีกมาก

Jim-793009

11 : 10 : 2017

ราชินีศุภยาลัต จากนางกษัตริย์สู่สามัญชน

Thibaw’s Queen

ผู้เขียน : H. Fielding

ผู้แปล : สุภัตรา ภูมิประภาส และ สุภิดา แก้วสุขสมบัติ

ISBN 978-974-02-1501-1 ฉบับปก สำนักพิมพ์มติชน. พิมพ์ครั้งที่ 3. 2559.

จำนวน 254 หน้า ราคา 200 บาท

---------------------------------------------------------------------------------

ใครก็ตามที่รู้จักพระนาง

จะรู้สึกได้เพียงสองประการเท่านั้น

ถ้าไม่รักตราบนิรันดร์

ก็จะชิงชังพระนางเหมือนที่บุรุษเกลียดและกลัวความตาย

เพราะพระนางทั้งทิฐิแรงและโหดเหี้ยม

- ราชินีศุภยาลัต จากนางกษัตริย์สู่สามัญชน

---------------------------------------------------------------------------------

ผมเชื่อว่าหลายคนคงรู้จัก ราชินีศุภยาลัต กันมาบ้างแล้ว จากหนังสือสารคดีที่โด่งดังมากเรื่องหนึ่งของหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช นั่นคือ พม่าเสียเมือง หรือถ้าใครสนใจงานศึกษาประวัติศาสตร์พม่าก็คงจะเคยเห็นพระนามของพระนางผ่านตากันมาบ้าง แต่ล่าสุดที่ทำให้พระนามของพระนางเป็นที่กล่าวถึงในเมืองไทยอีกครั้ง ก็คือ เพลิงพระนาง และ รากนครา ที่หยิบเอาคาแรคเตอร์บางอย่างของราชินีศุภยาลัตมาทำเป็นละคร นำเสนอถึงความโหดเหี้ยมอันเป็นที่ร่ำลือมานาน จนใครได้ฟังก็หวาดกลัว แต่พระนางทรงเป็นอย่างนั้นแน่หรือ ทรงโหดเหี้ยมอย่างไร้เหตุผล หรือทรงมีเหตุผลอะไรที่ทำให้พระนางถูกเล่าขานเช่นนั้น 

หนังสือ ราชินีศุภยาลัต จากนางกษัตริย์สู่สามัญชน (Thibaw’s Queen) ของ H. Fielding ก็บอกเล่าถึงความห้าวหาญและโหดร้ายของพระนางเหมือนกับหนังสืออื่น ๆ ผมเองเริ่มต้นอ่านด้วยความไม่ยอมรับตัวตนที่พระนางทรงเป็น ต่อเมื่อได้อ่านหนังสือจนจบเล่มแล้ว ผมกลับมีความรู้สึกที่แตกต่างออกไป คือ เข้าใจถึงเหตุผลและที่มาของความโหดร้ายของราชินีศุภยาลัต อีกทั้งรู้สึกสงสารพระนางมากกับวาระสุดท้ายในฐานะราชินี ทว่าภายใต้การตัดสินใจผิดพลาดที่นำไปสู่สงครามและการล่มสลายของอาณาจักรพม่า พระนางศุภยาลัตได้แสดงให้เห็นถึงความเป็นเลือดขัตติยะอย่างแท้จริง เพียงแต่น่าเสียดายที่พระนางไม่ทรงรู้เท่าทันโลกสมัยใหม่เลย ไม่อย่างนั้นพระนางอาจจะช่วยพระเจ้าธีบอรักษาบัลลังก์และอาณาจักรเอาไว้ได้

หนังสือเล่มนี้ ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อปี ค.ศ.1899 (พ.ศ.2442) เขียนโดย นายแฮโรลด์ ฟีลดิ้ง-ฮอลล์ (Harold Fielding-Hall) ซึ่งเดินทางเข้ามาใช้ชีวิตในพม่าตั้งแต่ปี ค.ศ.1878 และทำงานอยู่ในเขตพม่าตอนบนจนถึงปี ค.ศ.1885 ซึ่งอังกฤษทำสงครามยึดกรุงมัณฑะเลย์ได้สำเร็จ เขาจึงเป็นชาวต่างชาติคนหนึ่งที่มีชีวิตร่วมสมัยและได้รู้เห็นเหตุการณ์สำคัญในครั้งนั้น 

สิ่งที่ทำให้หนังสือเล่มนี้น่าสนใจยิ่งขึ้น คือ ผู้เขียนได้เรียบเรียงบทสัมภาษณ์จากนางกำนัลคนหนึ่งของราชินีศุภยาลัต มาร้อยเรียงเป็นเรื่องราวให้เราได้อ่านกัน เพื่อให้ผู้อ่านได้สัมผัสตัวตนของพระนางในแบบที่นางกำนัลเคยสัมผัส สลับกับการเล่าเหตุการณ์สำคัญจากมุมมองที่นายฟีลดิ้ง-ฮอลล์พบเห็นและรับรู้มาด้วยตนเอง

หนังสือ Thibaw’s Queen จึงช่วยเปิดมุมมองใหม่เกี่ยวกับราชินีองค์สุดท้ายของอาณาจักรพม่าให้เราได้ศึกษา และทำความรู้จักพระนางใหม่อีกครั้ง อันเป็นมุมมองจากคนใกล้ชิด ไม่ใช่มุมมองจากคนนอกที่มองเข้ามาเพียงอย่างเดียว แต่ถึงอย่างนั้น ผมยังยืนยันว่าหนังสือเล่มนี้ยังคงพูดถึงทิฐิและความเด็ดขาดของพระนางอยู่เช่นเดิม หากแต่เป็นการเล่าใหม่ ผ่านสายตาของอดีตนางกำนัลที่รักและชื่นชม “มิพญา” ของนางอย่างยิ่ง

เมื่อได้อ่านจนถึงบทสุดท้ายแล้ว ผมเชื่อว่าหลายคนอาจคิดเห็นตรงกันว่า แท้จริงแล้วพระนางศุภยาลัตมิได้โหดร้าย เพราะมุ่งหวังในพระราชอำนาจ หรือต้องการเป็นพระราชินี แต่ความโหดร้ายเด็ดขาดของพระนางเป็นผลสืบเนื่องมาจากความรักและภักดีต่อพระเจ้าธีบอ ผู้เป็นพระสวามีอย่างมาก ดังความเห็นของนางกำนัลที่บอกเล่าเอาไว้ตั้งแต่ต้นว่า

“...หากพระนางเกลียดผู้ใดก็จะไม่มีวันให้อภัยเด็ดขาด สองสิ่งที่พระนางจะไม่มีวันยอมโอนอ่อน นั่นคือความพยายามใด ๆ ที่จะพรากพระเจ้าอยู่หัวไปจากพระนาง และการจาบจ้วงใด ๆ ต่อพระเกียรติยศของพระเจ้าอยู่หัว เมื่อใดก็ตามที่พระนางระแคะระคายว่ามีหญิงใดพยายามจะเข้ามาแทรกกลางระหว่างพระนางกับพระเจ้าอยู่หัว พระนางจะแสดงอาการเหมือนคนคลุ้มคลั่งและสามารถทำได้ทุกอย่าง เมื่อมีผู้ใดพยายามบั่นทอนพระราชอำนาจหรือพระเกียรติยศของพระเจ้าอยู่หัว พระนางจะไม่มีวันปล่อยให้เกิดขึ้นได้เด็ดขาด ทรงยอมตายเสียดีกว่าจะทนกับเรื่องเช่นนี้...”

ความเป็นไปของเหตุการณ์ต่าง ๆ ภายในเล่ม มักเกิดเป็นเรื่องเป็นราวขึ้นเพราะ “สองสิ่ง” ที่นางกำนัลบอกเอาไว้ คือความหึงหวงพระสวามี ไม่ปรารถนาจะให้พระองค์มีหญิงอื่นใด และความโกรธอันเนื่องมาจากมีคนคิดล้มล้างหรือบั่นทอดความมั่นคงของราชบัลลังก์พระเจ้าธีบอ ซึ่งผู้เขียนถ่ายทอดไว้อยากสนุก ชวนอ่าน ชวนติดตามตลอดทั้งเล่ม จนแถบวางไม่ลงเลยครับ

แม้กระทั่งเหตุการณ์ที่นำไปสู่การล่มสลายของอาณาจักรพม่า ก็มาจากความมุทะลุของพระนางศุภยาลัต ที่ทะนงว่ากองทัพพม่านั้นเกรียงไกร และพระนางไม่อาจทนเห็นอังกฤษหมิ่นพระเกียรติพระสวามีได้ นับแต่เรื่องโกงสัมปทานป่าไม้ ลามไปถึงข้อตกลงที่อังกฤษเตรียมกดขี่ข่มเหงพม่า พระนางจึงเห็นด้วยกับการทำศึกสงครามกับอังกฤษ (สงครามอังกฤษ-พม่าครั้งที่สาม) ทว่าในทางกลับกัน ความร้ายกาจและพระราชอำนาจของพระนางที่นับวันจะอยู่เหนือพระเจ้าธีบอ ก็ทำให้ขุนนางข้าราชบริพารต่างหวาดกลัว จนไม่มีใครกล้ากราบทูลความจริงถึงแสนยานุภาพของกองทัพเรืออังกฤษ ที่กำลังเคลื่อนผ่านแม่น้ำอิรวดีเข้ามาโจมตีถึงกำแพงพระนคร และยึดเมืองมัณฑะเลย์ได้สำเร็จอย่างง่ายดาย กระทั่งพระนางศุภยาลัตได้ทราบความจริง ว่าอังกฤษได้นำกองทัพเข้าพระนครแล้ว จึงทรงตระหนักได้ถึงความผิดพลาดในการตัดสินใจของพระนาง ซึ่งนางกำนัลบอกเล่าแก่ผู้เขียนเอาไว้อย่างน่าสงสารมากว่า

“...แล้วจู่ ๆ พระนางก็ทรุดพระวรกาย หมอบซบพระพักตร์ลงกับพื้น ทรงกันแสง พระเกศารุ่ยร่าย น้ำพระเนตรอาบพระพักตร์...พระนางหยัดตัวขึ้นมาอยู่ในท่าคุกเข่า ยกพระหัตถ์ทุบพระอุระ ร้องฟูมฟายเสียงดังว่าพระนางคนเดียวที่นำความหายนะมาสู่พระเจ้าอยู่หัวและแผ่นดิน ‘ข้า-ข้าคนเดียวที่นำความพินาศมาสู่พระเจ้าอยู่หัว พระสวามีของข้า และราษฎรของข้า เพราะข้า-ข้าคนเดียวเท่านั้น’ จากนั้นทรงทุ่มพระองค์ลงไปบนพื้นอีกครั้งและทุบพื้น พระวรกายสั่นเทาด้วยแรงสะอื้น...พวกเราใจสลายที่เห็นพระนางเป็นเช่นนี้...”

นี่คือ การปิดฉากพระนางศุภยาลัตในฐานะราชินีองค์สุดท้ายของราชวงศ์คองบองและอาณาจักรพม่า ซึ่งอยู่เคียงข้างราชบัลลังก์ของพระเจ้าธีบอได้เพียง 7 ปีเท่านั้นเอง หากต้องสรุปว่าพระนางโหดร้ายจริงหรือไม่ ส่วนตัวแล้วผมมองว่าพระนางเป็นหญิงที่ห้าวหาญ เด็ดขาด ถืออารมณ์และความต้องการส่วนพระองค์เป็นใหญ่มากกว่า ไม่ได้เข้าทำนอง “ราชินีกระหายเลือด” แต่อย่างไรเลย และที่ทรงตัดสินใจทำไปแต่ละอย่าง แม้กระทั่งคิดสู้กับอังกฤษ ก็เพราะทรงรักและภักดีต่อพระสวามีมากเหลือเกินนั่นเอง

ใครสนใจเรื่องราวของ ราชินีศุภยาลัต หนังสือเล่มนี้ ถือเป็นอีกหนึ่งเล่มที่พลาดไม่ได้ ยิ่งใครกำลังอินกับ รากนครา เมืองมัณฑ์ และ ราชินีปัทมสุดา ต้องลองมาอ่าน เพราะมีเกร็ดเล็กเกร็ดน้อยที่น่าสนใจมากมาย แล้วเราจะสังเกตเห็นเลยว่า ละครพยายามหยิบเกร็ดพระราชประวัติของพระนางออกมาถ่ายทอดให้มากที่สุด ตลอดจนเติมแต่งความน่ากลัว น่าเกรงขาม และความโหดเหี้ยมของพระนางให้ชัดเจน จนกลายเป็นกระแสฮือฮากันอีกครั้งต่อจากเพลิงพระนาง

สำหรับผม รู้สึกประทับใจมากที่ได้อ่านหนังสือเล่มนี้ เพราะทำให้เรามองพระนางศุภยาลัตอย่างเข้าใจ และเป็นกลางมากขึ้น ต่างจากแต่ก่อนที่รู้สึกไม่ชอบความร้ายกาจของพระนางเอาเสียเลย ซึ่งความรู้สึกดังกล่าว น่าจะตรงตามคำพูดของนางกำนัลเจ้าของเรื่องที่บอกว่า “...ใครก็ตามที่รู้จักพระนาง จะรู้สึกได้เพียงสองประการเท่านั้น ถ้าไม่รักตราบนิรันดร์ ก็จะชิงชังพระนางเหมือนที่บุรุษเกลียดและกลัวความตาย...”

Jim-793009

04 :10 : 2017

เอลิซาเบธที่ 2 แน่วในปณิธาน

ELIZABETH II: The Steadfast

ผู้เขียน : Douglas Hurd

ผู้แปล : ธงทอง จันทรางศุ และ นรชิต สิงหเสนี

ISBN 978-616-7982-12-0 ฉบับปก สำนักพิมพ์โอเพ่นโซไซตี้. 2559.

จำนวน 224 หน้า ราคา 265 บาท

---------------------------------------------------------------------------------

ในที่สุดแล้ว ด้วยวิถีประชาธิปไตย

สถาบันพระมหากษัตริย์จะธำรงอยู่ได้ก็ด้วยความภักดีของประชาชน

คำว่า ‘ภักดี’ นี้อาจมีความหมายได้หลายนัย

แล้วแต่สถานการณ์ความสัมพันธ์ระหว่างผู้ที่เกี่ยวข้อง

เราสามารถที่จะภักดีต่อพ่อแม่ของเรา

ต่อพี่สาวน้องสาวของเรา ต่อลูกจ้างของเรา และต่อเพื่อนของเรา

ความภักดีที่เชื่อมโยงระหว่างเรากับสถาบันพระมหากษัตริย์มีลักษณะเฉพาะ

เพราะไม่ได้อยู่บนพื้นฐานของความสัมพันธ์เชิงครอบครัว

หรือเชิงวัตถุแต่อย่างใด

- เอลิซาเบธที่ 2 แน่วในปณิธาน

---------------------------------------------------------------------------------

ในบรรดาสถาบันพระมหากษัตริย์ทั่วโลก ราชวงศ์อังกฤษน่าจะเป็นหนึ่งในราชวงศ์ที่ยืนยงมานานท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงของโลกและยุโรป เพราะในขณะที่สถาบันพระมหากษัตริย์ในดินแดนเก่าแก่ทั่วยุโรปล่มสลาย อังกฤษเป็นหนึ่งในไม่กี่ประเทศ ที่สามารถดำรงสถานะพระมหากษัตริย์ให้คงเป็นประมุขสูงสุดของประเทศเอาไว้ได้ แม้ว่าพระราชอำนาจที่เคยมีมาแต่โบราณจะสูญสิ้น จนเหลือเพียงการเป็นสัญลักษณ์อย่างหนึ่งของประเทศที่มีอารยธรรมมาอย่างยาวนาน แต่ถึงอย่างนั้น คุณค่าของการเป็น “พระราชวงศ์” ซึ่งมีความพิเศษต่างจากความเป็นสามัญชน กลับยังเป็นศูนย์รวมจิตใจอันสำคัญของประชาชนชาวอังกฤษเรื่อยมา

ผมสนใจเรื่องราวของราชวงศ์อังกฤษ ไม่น้อยไปกว่าราชวงศ์ไทยและเอเชียอื่น ๆ และที่สนใจยิ่งกว่าประวัติศาสตร์การเมืองการปกครอง ก็คือพระราชประวัติส่วนพระองค์ของเชื้อพระวงศ์ทั้งหลาย หนึ่งในนั้นคือ สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 ผู้ซึ่งปกครองอังกฤษมานานกว่าหกทศวรรษ หนังสือ เอลิซาเบธที่ 2 แน่วในปณิธาน (ELIZABETH II: The Steadfast) ของ ดักลาส เฮิร์ด ถ่ายทอดเรื่องราวของพระองค์ผ่านมุมมองของอดีตนักการเมืองสังกัดพรรคอนุรักษ์นิยม และรัฐมนตรีคนสำคัญในหลายกระทรวง ซึ่งนำเสนอพระราชประวัติและพระราชจริยวัตร ที่ผู้เขียนได้รับรู้ ได้สัมผัสมาด้วยตนเอง สิ่งแรกที่รู้สึกได้ตลอดการอ่านหนังสือเล่มนี้ คือ ผู้เขียนเป็นข้าราชบริพารที่รักและภักดีต่อสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธอย่างยิ่ง 

เนื้อหาในหนังสือ เริ่มต้นเล่าถึงพระชะตาอันพลิกผันของพระเจ้าจอร์จที่ 6 ที่ต้องขึ้นครองราชบัลลังก์อังกฤษแทนพระเจ้าเอ็ดเวิร์ดที่ 8 ผู้เป็นพระเชษฐา ทำให้เจ้าหญิงน้อยเอลิซาเบธ หรือ ลิลิเบท ต้องกลายเป็นเจ้าหญิงรัชทายาทโดยปริยาย แล้วชีวิตอันแสนเรียบง่ายของพระองค์ก็เปลี่ยนไป จนกระทั่งถึงคราวสวมมงกุฎขึ้นครองราชย์เป็นสมเด็จพระราชินีนาถสืบต่อจากพระราชชนก

เรื่องราวในหนังสือ ผู้เขียนหยิบยกเหตุการณ์สำคัญ ๆ มากมายอันเกี่ยวเนื่องกับสมเด็จพระราชินีนาถมาเล่าร้อยเรียงกัน แบ่งความสำคัญเป็นบท ๆ เข้าใจง่าย แม้ว่าจะมีการเล่าสลับช่วงเวลากันบ้าง จนเกิดเป็นภาพรวมของรัชสมัยที่น่าสนใจ ผมคิดว่า ประเด็นสำคัญที่ผู้เขียนอยากนำเสนอ คือ ภายใต้ความเปลี่ยนแปลงของโลกสมัยใหม่ และความท้าทายต่อสถาบันพระมหากษัตริย์อย่างมากมายตลอดรัชสมัย สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 ทรงดำรงพระองค์เช่นไร และแน่วแน่ในปณิธานอย่างไร จึงผ่านพ้นทุกช่วงเวลามาได้ จนกระทั่งผู้เขียนกล่าวสรุปในทำนองว่า ในยุคสมัยของพระองค์ ระบอบกษัตริย์ในฐานะที่เป็นสถาบัน ได้หยั่งรากลึกลงอย่างมั่นคงแล้วบนแผ่นดินอังกฤษผืนนี้

การได้อ่านหนังสือเล่มนี้ ทำให้เราเข้าใจได้เลยว่า การเป็นพระมหากษัตริย์ในยุคสมัยปัจจุบันไม่ใช่เรื่องง่ายเลย ยิ่งการเป็นพระมหากษัตริย์ภายใต้รัฐธรรมนูญด้วยแล้ว ย่อมสูญสิ้นพระราชอำนาจที่แท้จริง คงไว้เพียงการถูกเคารพนับถือในฐานะกษัตริย์เท่านั้น และสำคัญยิ่งกว่า คือ การวางพระองค์เป็นกลางทางการเมือง ไม่แสดงท่าทีเลือกข้างจนกลายเป็นการชี้นำมวลชน เราเห็นถึงพระราชจริยวัตรเหล่านั้นแล้วอดชมเชยไม่ได้ว่า ทรงมีความอดทนยิ่งที่จะไม่ทำตามพระราชหฤทัย แต่จะทรงไตร่ตรองการตัดสินพระทัยในเรื่องต่าง ๆ อย่างถี่ถ้วนเสมอ ทั้งนี้ ทุกคนทั่วโลกคงทราบดีแล้วว่า แผ่นดินอังกฤษในยุคที่ปกครองด้วยสมเด็จพระราชินีนาถ ล้วนแต่เป็นยุคทองของอังกฤษทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 1 สมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรีย และสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 ที่ทรงดำรงพระองค์อย่างเหมาะสมและชาญฉลาด จนผู้เขียนชื่นชมผ่านข้อความตอนหนึ่ง ในบทที่ 11 A Time For Rejoicing สมโภชสมัย ความว่า 

พระราชวงศ์วินด์เซอร์เองก็ได้เรียนรู้บทเรียนหลายบท สถาบันพระมหากษัตริย์ได้ปรับเปลี่ยนตัวเองมาตลอดอย่างแทบไม่มีใครสังเกตเห็น โดยพระอุปนิสัยตามธรรมชาติ สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธมิใช่นักปฏิรูป มิพักต้องเอ่ยถึงการเป็นนักปฏิวัติ หากแต่ทรงตระหนักเป็นอย่างดีว่าต้องทรงปรับเปลี่ยนเมื่อถึงคราวจำเป็น ถ้าหากพระเจ้าจอร์จที่ 3 ทรงได้เรียนรู้บทเรียนเหล่านี้ก่อนหน้า บางทีอาจทรงรักษาอาณานิคมอเมริกาเอาไว้ได้ ถ้าหากพระเจ้าชาร์ลส์ที่ 1 ได้ทรงเรียนรู้บทเรียนนี้ทันเวลา พระองค์ก็อาจสามารถรักษาพระเศียรเอาไว้ได้เช่นกัน

อนาคตของพระราชวงศ์อังกฤษจะเป็นอย่างไร พระรัชทายาทจะได้สืบทอดบัลลังก์ต่อหรือไม่ คงไม่มีใครคาดการณ์ล่วงหน้าได้ แต่ถ้าใครอยากรู้จักสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 ให้มากขึ้น ผมแนะนำให้ลองอ่านหนังสือเล่มนี้กันครับ ถ้าอ่านแล้วยังงุนงง สงสัย หรือไม่เข้าใจ ผมแนะนำให้ดูซีรีส์เรื่อง The Crown ควบคู่ไปด้วย จะทำให้เห็นภาพของหนังสือเล่มนี้ชัดเจนยิ่งขึ้นแน่นอนครับ สุดท้าย ผมขอจบการรีวิวด้วย คำนำของหนังสือ ซึ่งเป็นพระนิพนธ์จากเจ้าชายวิลเลียม ดยุคแห่งเคมบริดจ์ ความว่า 

“...พวกเราทุกคน ซึ่งจะเป็นผู้ได้รับสืบทอดมรดกจากรัชสมัยและยุคสมัยของทูลกระหม่อมย่า น่าจะได้เฉลิมฉลองและเรียนรู้จากพระราชประวัติของพระองค์ กล่าวเฉพาะตัวของข้าพเจ้า ข้าพเจ้ารู้สึกว่าตัวเองมีอภิสิทธิ์ยิ่งนักที่ได้มีสมเด็จพระราชินีนาถเป็นแบบอย่างของการมีชีวิตอยู่เพื่อสนองประโยชน์สาธารณะ”

Jim-793009

24 : 09 : 2017