พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต ป.ธ.๙)

แนวธรรมเดียวกันนี้ มีมาในพระสูตรอื่นๆ อีกมากมายเหลือเกิน จนต้องถือได้ว่า เป็นหลักการสำคัญของการศึกษาและปฏิบัติธรรมตามหลักพระพุทธศาสนา

เมื่อได้หลักนี้แล้ว ขอให้นำไปเปรียบเทียบกับหลักการพัฒนาปัญญา หรือคุณสมบัติที่ทำให้เป็นโสดาบัน 4 ประการ ที่ตรัสไว้ ดังนี้

"ภิกษุทั้งหลาย ธรรม 4 ประการเหล่านี้ ย่อมเป็นไปเพื่อความเจริญแห่งปัญญา กล่าวคือ การเสวนาสัตบุรุษ การฟังสัทธรรม โยนิโสมนสิการ ธรรมานุธรรมปฏิบัติ"

เมื่อเทียบกันแล้ว ก็จะเห็นได้ว่า แนวธรรมทั้งสองนี้มีสาระสำคัญอย่างเดียวกัน ข้อที่พึงสังเกตพิเศษ ก็คือ ข้อโยนิโสมนสิการ สูตรที่อ้างข้างบนใช้คำว่า อัตถุปปริกขา (ไตร่ตรอง หรือพิจารณาอรรถ) แทน

การใช้คำว่า อัตถุปปริกขา ที่นี่ เสมือนเป็นการจำกัดความหมายของโยนิโสมนสิการในกรณีนี้ว่า มุ่งวิธีโยนิโสมนสิการแบบที่ 5 ที่กำลังกล่าวถึงนี้โดยเฉพาะ ให้เห็นว่า เมื่อเข้าใจธรรมกับอรรถ หรือหลักการกับจุดมุ่งหมายสอดคล้องกันดีแล้ว ก็ก้าวต่อไปสู่ขั้นธรรมานุธรรมปฏิบัติ ลงมือทำได้อย่างถูกต้องต่อไป

หากยังมองไม่ชัดว่า ธรรม กับ อรรถ สัมพันธ์กันอย่างไร ธรรมมีอรรถอย่างไร ก็มีบาลีแสดงอรรถแห่งธรรม หรือความมุ่งหมายของหลักธรรมต่างๆ ไว้หลายแห่ง พอยกมาให้พิจารณาเป็นแนวได้ ดังนี้

"ภิกษุทั้งหลาย พึงทราบอธรรม และธรรม พึงทราบอนรรถ และอรรถ, ครั้นทราบอธรรม และธรรม อนรรถ และอรรถแล้ว พึงปฏิบัติตามที่เป็นธรรมเป็นอรรถ"

อะไรคืออธรรม อะไรคือธรรม อะไรคืออนรรถ อะไรคืออรรถ?

มิจฉาทิฏฐิ...มิจฉาสังกัปปะ...มิจฉาวาจา...มิจฉากัมมันตะ...มิจฉาอาชีวะ...มิจฉาวายามะ...มิจฉาสติ...มิจฉาสมาธิ...มิจฉาญาณ...มิจฉาวิมุตติ คือ อธรรม

สัมมาทิฏฐิ...สัมมาสังกัปปะ...สัมมาวาจา...สัมมากัมมันตะ...สัมมาอาชีวะ...สัมมาวายามะ...สัมมาสติ...สัมมาสมาธิ...สัมมาญาณ...สัมมาวิมุตติ คือ ธรรม

อกุศลธรรมชั่วร้ายทั้งหลาย เป็นอเนก ที่เกิดมีขึ้นเพราะมิจฉาทิฏฐิ ฯลฯ มิจฉาวิมุตติเป็นปัจจัย นี้คือ อนรรถ

กุศลธรรมทั้งหลาย เป็นอเนก ที่ถึงความเจริญเต็มบริบูรณ์เพราะสัมมาทิฏฐิ ฯลฯ สัมมาวิมุตติเป็นปัจจัย นี้คือ อรรถ"


วินัย เพื่ออรรถคือสังวร
สังวร เพื่ออรรถคือความไม่มีวิปฏิสาร
ความไม่วิปฏิสาร เพื่ออรรถคือปราโมทย์
ปราโมทย์ เพื่ออรรถคือปีติ
ปีติ เพื่ออรรถคือปัสสัทธิ
ปัสสัทธิ เพื่ออรรถคือสุข

สุข เพื่ออรรถคือสมาธิ
สมาธิ เพื่ออรรถคือยถาภูตญาณทัสสนะ
ยถาภูตญาณทัสสนะ เพื่ออรรถคือนิพพิทา
นิพพิทา เพื่ออรรถคือวิราคะ
วิราคะ เพื่ออรรถคือวิมุตติ
วิมุตติ เพื่ออรรถคือวิมุตติญาณทัสสนะ

วิมุตติญาณทัสสนะ เพื่ออรรถคืออนุปาทาปรินิพพาน
กุศลศีล มีความไม่มีวิปฏิสารเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
ความไม่วิปฏิสาร มีปราโมทย์เป็นอรรถเป็นอานิสงส์
ปราโมทย์ มีปีติเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
ปีติ มีปัสสัทธิเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
ปัสสัทธิ มีสุขเป็นอรรถเป็นอานิสงส์

สุข มีสมาธิเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
สมาธิ มียถาภูตญาณทัสสนะเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
ยถาภูตญาณทัสสนะ มีนิพพิทาเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
นิพพิทา มีวิราคะเป็นอรรถเป็นอานิสงส์
วิราคะ มีวิมุตติญาณทัสสนะเป็นอรรถเป็นอานิสงส์


"ภิกษุทั้งหลาย ธรรมทั้งหลาย ย่อมหลั่งไหลสู่ธรรมทั้งหลาย ธรรมทั้งหลาย ย่อมยังธรรมทั้งหลายให้บริบูรณ์ เพื่อการไปจากภาวะอันมิใช่ฝั่ง สู่ภาวะที่เป็นฝั่ง โดยประการดังนี้แล"

สัมมาทัสสนะ มีนิพพิทาเป็นอรรถ
นิพพิทา มีวิราคะเป็นอรรถ
วิราคะ มีวิมุตติเป็นอรรถ
วิมุตติ มีนิพพานเป็นอรรถ

สีลวิสุทธิ เพียงแค่มีจิตตวิสุทธิเป็นอรรถ
จิตตวิสุทธิ เพียงแค่มีทิฏฐิวิสุทธิเป็นอรรถ
ทิฏฐิวิสุทธิ เพียงแค่มีกังขาวิตรณวิสุทธิเป็นอรรถ
กังขาวิตรณวิสุทธิ เพียงแค่มีมัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธิเป็นอรรถ

มัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธ เพียงแค่มีปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิเป็นอรรถ
ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ เพียงแค่มีญาณทัสสนวิสุทธิเป็นอรรถ
ญาณทัสสนวิสุทธิ เพียงแค่มีอนุปาทาปรินิพพานเป็นอรรถ

ความจากบาลีต่อไปนี้ จะช่วยให้ได้แง่มุมที่จะเข้าใจ อรรถ หรืออัตถะ ชัดขึ้น และเป็นการสรุปไปด้วย

"การบำเพ็ญประโยชน์ (อรรถ) โดยคนที่ไม่รู้จักประโยชน์อันพึงหมาย (อรรถ) ไม่นำความสุขมาให้, คนเขลาย่อมผลาญประโยชน์ (อรรถ) เสีย เหมือนดังลิงเฝ้าสวน"

"พึงวิจัยธรรมให้ถึงต้นเค้า จึงจะเข้าใจอรรถแจ้งชัดด้วยปัญญา"

"ผู้ปฏิบัติธรรมถูกหลัก (ธรรมานุธรรมปฏิบัติ) เป็นบุคคลหาได้ยาก (พวกหนึ่ง) ในโลก"

ปริพาชก : ท่านสารีบุตร อะไรหนอทำได้ยากในธรรมวินัยนี้?
พระสารีบุตร : การบวชสิท่าน ทำได้ยากในธรรมวินัยนี้

ปริพาชก : ผู้ที่บวชแล้ว อะไรเล่าทำได้ยาก?
พระสารีบุตร : ความยินดีสิท่าน ผู้บวชแล้วทำได้ยาก

ปริพาชก : ผู้ยินดีแล้ว อะไรเล่าทำได้ยาก?
พระสารีบุตร : ธรรมานุธรรมปฏิบัติสิท่านอันผู้ยินดีแล้วทำได้ยาก

ปริพาชก : นานสักเท่าไรหนอภิกษุผู้ธรรมานุธรรมปฏิบัติจึงจะได้เป็นอรหันต์?
พระสารีบุตร : ไม่นานเลยท่าน

หน้า 27

ขอบคุณ ข่าวสดออนไลน์

กราบนมัสการขอบพระคุณ พระพรหมคุณาภรณ์

สิริสวัสดิ์ศุกรวารค่ะ    

Create Date : 11 เมษายน 2557
Last Update : 11 เมษายน 2557 9:52:31 น.		0 comments
Counter : 615 Pageviews.
Share Tweet