บล็อกท่องเที่ยว  Entry นี้จะเป็นการเที่ยวชมโบราณสถานในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย จังหวัดสุโขทัย อย่างจริงๆกันแล้วนะครับ ต้องบอกก่อนว่าการเดินทางมาเที่ยวสุโขทัยในครั้งนี้เจ้าของบล็อกมีเวลาแค่ 3 วัน 2 คืน เท่านั้นแล้วยังแบ่งเวลา 1 วัน เดินทางขึ้นไปเที่ยวศรีสัชนาลัย ดังนั้นการท่องเที่ยวสุโขทัยครั้งนี้จึงไม่สามารถจะเที่ยวได้ทั่วและละเอียด บางครั้งเจ้าของบล็อกก็ต้องทำเวลาเพื่อนที่จะเก็บสถานที่ท่องเที่ยวให้ได้มากที่สุด มีอยู่หลายครั้งเจ้าของบล็อกก็รู้สึกเหนื่อยจะไม่อยากยกกล้องขึ้นมาถ่าย อย่างเช่นโบราณสถานในบล็อกนี้ โบราณสถานในบล็อกนี้เป็นโบราณสถานที่มีความสำคัญและใหญ่โตมากๆและเป็นโบราณสถานที่เจ้าของบล็อกเริ่มถ่ายรูปเป็นที่แรกของวันที่สองที่อยู่ในสุโขทัย ถึงเจ้าของบล็อกจะมีการวางแผนการท่องเที่ยวมาในระดับหนึ่งแล้วแต่เจ้าของบล็อกก็ยังไม่เคยทราบว่า “หน้างาน” หรือโบราณสถานแต่ละแห่งมีเนื้อที่กว้างขวางเพียงไร มีรายละเอียดมากน้อยแค่ไหน เจ้าของบล็อกจึงต้องเผื่อเวลาให้โบราณสถานในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยอื่นๆด้วยเพราะฉะนั้นบล็อกนี้จึงเป็นการนำชมแต่ส่วนที่สำคัญๆนะครับ เจ้าของบล็อกวางแผนเอาไว้ว่าเดือนตุลาคมนี้จะเดินทางไปสุโขทัยอีกครั้งหนึ่งเพื่อจะ “เก็บ” โบราณสถานที่สำคัญๆอย่างละเอียดอีกครั้งหนึ่งทั้งที่ศรีสัชนาลัยและในที่อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย

วัดมหาธาตุ อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย จังหวัดสุโขทัย

วัดมหาธาตุ  ตั้งอยู่เกือบๆ จะกลางอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ถ้าจะนำรถเข้าไปขับภายในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยประตูที่นำรถเข้าไปนั้นจะถึงวัดมหาธาตุเป็นที่แรกเลยครับ

(ขอขอบคุณรูปภาพจากบล็อกของคุณ  Monkeynumber4)

วัดมหาธาตุ  น่าจะมีอยู่ก่อนแล้วอย่างน้อยก็ตั้งแต่สมัยพ่อขุนรามคำแหงหรือก่อนพ่อขุนรามคำแหงในฐานะศาสนสถานสำคัญ จากหลักฐานที่ปรากฏในหลักศิลาจารึกหลักที่ 1 ว่า

“กลางเมืองสุโขทัยนี้พิหาร มีพระพุทธรูปทอง มีพระอัฎฐารส มีพระพุทธรูปอันใหญ่ มีพระพุทธรูปอันราม มีพิหารอันใหญ่ มีพิหารอันราม”

สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นการกล่าวถึงวัดมหาธาตุและพระอัฎฐารสที่ประดิษฐานอยู่ทั้ง 2 ข้างของเจดีย์ประธานนั่นเอง ก่อนที่จะสถาปนาเจดีย์ประธานทรงพุ่มข้าวบิณฑ์นั้นอาจจะเป็น “พระธาตุสำคัญกลางเมือง” มาก่อนแล้วก็ได้

ราว พ.ศ. 1900 พญาลิไท ได้ทรงสถาปนา “พระมหาธาตุ” กลางเมืองสุโขทัยพร้อมๆการสถาปนา “พระมหาธาตุ” ในเมืองบริวาร เช่น เมืองฝาง (อุตรดิตถ์) เมืองสระหลวง (พิษณุโลก) เมืองนครชุม (กำแพงเพชร) เพื่อประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุที่ได้อัญเชิญมาจากลังกา จึงทรงบูรณะพระธาตุองค์ก่อนให้เป็นพระเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์

จากหลักฐานทั้งหมดจะเห็นได้ว่าวัดมหาธาตุเป็นวัดเก่าสร้างขึ้นตั้งแต่ต้นกรุงสุโขทัย เป็นวัดสำคัญกลางเมืองจึงมีการบูรณะปฎิสังขรณ์มาโดยตลอดพระวิหารที่อยู่บนฐานสูงด้านหน้าสุดของพระเจดีย์ประธานสันนิษฐานว่าน่าจะสร้างขึ้นในภายหลังจากที่มีการสร้างพระวิหารหลวงแล้ว เพราะมีพื้นที่ว่างระหว่างพระวิหารสูงกับกำแพงแก้วด้านหน้าเหลือแค่พื้นที่แคบๆไม่ได้สัดส่วนที่ลงตัวกับความสูงของพระวิหาร จากรูปแบบสันนิษฐานจะเห็นได้ว่าพระวิหารโถงไม่มีฝาตั้งอยู่บนฐานที่สูงถึง 1.50 เมตร

ถัดจากพระวิหารสูงคือพระวิหารหลวง จากรูปแบบสันนิษฐานแล้วคาดว่าน่าจะเป็นพระวิหารโถงไม่มีฝาเหมือนกับพระวิหารสูง มีหลังคาลาดต่ำจนเกือบถึงพื้นดิน พระวิหารหลวงนี้แบ่งเป็น 2 ตอน (หรือจะเป็นอาคารที่สร้างต่างหากออกจากกัน) ตอนท้ายพระวิหารส่วนแรกทำยกพื้นขึ้นเล็กน้อยก่อนที่จะลดระดับพื้นสู่พระวิหารช่วงที่สอง ที่ท้ายพระวิหารหลวงช่วงที่สองปรากฏฐานชุกชีขนาดใหญ่กว้างเกือบจะเต็มพระวิหาร เจ้าของบล็อกเลยไม่แน่ใจว่า

“พระพุทธรูปทององค์ใหญ่” ที่หล่อขึ้นในสมัยพญาลิไท ราวปี พ.ศ. 1905 ประดิษฐานอยู่ในพระวิหารหลวงส่วนที่ 1 หรือส่วนที่ 2 กันแน่ แต่ที่ถ่ายรูปฐานชุกชีท้ายพระวิหารหลวงส่วนที่ 2 มาเพราะค่อนข้างมั่นใจว่า  “พระพุทธรูปทององค์ใหญ่” ประดิษฐานอยู่ตรงนี้ เพราะท้ายพระวิหารหลวงส่วนแรกเป็นยกพื้นบันได 3-4 ขั้น แล้วก็เป็นพื้นที่เท่ากันไปจนสุดพระวิหารส่วนที่ 1 ไม่น่าจะเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปสำคัญ แต่ที่ท้ายพระวิหารส่วนที่ 2 ทำเป็นฐานชุกชีสูงและใหญ่มาก ถ้า “พระพุทธรูปทององค์ใหญ่” ประดิษฐานอยู่บนฐานชุกชีแล้วน่าจะสวยงามแลดูยิ่งใหญ่กว่าครับ

 “พระพุทธรูปทององค์ใหญ่” ก็คือพระพุทธรูปปางมารวิชัยหล่อด้วยสำริดที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญโดยการล่องแพลงมาถึงกรุงเทพมหานครฯ แล้วนำไปประดิษฐานที่วัดสุทัศน์เทพวราราม และต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้ถวายพระนามว่า “พระศรีศากยมุนี”

พระเจดีย์ประธานอยู่ติดท้ายพระวิหารหลวง อย่างที่เกริ่นไปแล้วตั้งแต่ต้นว่ารูปแบบของเจดีย์ประธานมีการเปลี่ยนแปลงตามยุคสมัยจนในที่สุดเป็นทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ สันนิษฐานว่าเดิมรูปแบบของเจดีย์เป็นทรงปราสาทแบบสุโขทัยมีลักษณะคล้ายกับเจดีย์บริวารประจำทิศ (คล้ายปราสาทหินขอมสมัยบายน) ที่สันนิษฐานไว้เช่นนี้ก็เพราะมีการก่ออิฐเป็นแนวขั้นบันไดของเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ก่อนถึงชั้นฐานแว่นฟ้าทับหลังคาฉนวนที่เชื่อมต่อกันระหว่างเจดีย์ประจำทิศกับเจดีย์ประธานองค์เดิม ดังนั้นคาดว่าเจดีย์ประธานองค์เดิม (ที่ไม่แน่ใจว่ารูปทรงเป็นแบบไหน) คงเป็นกลุ่มเจดีย์แบบปราสาท 5 ยอดเรียงกันเป็นแนวกากบาทและมีการทำฉนวนเชื่อมระหว่างเจดีย์ประธานกับเจดีย์บริวารประจำทิศ (การทำฉนวน หรือ อันตราละ เป็นส่วนประกอบในสถาปัตยกรรมขอม)

(ขอขอบคุณรูปภาพจากบล็อกของคุณ Monkeynumber4)

มีข้อสันนิษฐานถึงรูปแบบในสมัยต่อมาของเจดีย์ประธานว่าเมื่อมีการย้ายจุดศูนย์กลางของเมืองจากวัดพระพายหลวงมาเป็นวัดมหาธาตุและนับมานับถือศาสนาพุทธนิการเถรวาทแล้วรูปแบบของเจดีย์ประธานน่าจะเปลี่ยนไปเป็นทรงระฆังแบบลังกา (เป็นการลบสัญลักษณ์การเป็นเมืองในอาณัติของขอมออกไป)

(ขอขอบคุณรูปภาพจากบล็อกของคุณ Monkeynumber4)

ต่อมาในสมัยพญาลิไท ประมาณ พ.ศ. 1900 ได้มีการเปลี่ยนรูปแบบของเจดีย์ประธานอีกครั้งเป็นทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรือทรงดอกบัวตูม มีการเพิ่มเจดีย์บริวารประจำมุมเป็นรูปแบบเจดีย์ทรงปราสาท 5 ยอด แบบล้านนาก่อด้วยอิฐแสดงให้เห็นว่าเป็นการเพิ่มเติมจากเจดีย์บริวารประจำทิศที่ก่อด้วยศิลาแลงอย่างชัดเจน นอกจากนั้นยังมีการก่อฐานไพทีรวมเอาเจดีย์บริวารประจำทิศและเจดีย์บริวารประจำมุมเข้าไว้อยู่บนฐานเดียวกันประดับด้วยแถวปูนปั้นรูปพระเถระกำลังเดินทักษิณาวัตรรอบฐานไพทีของเจดีย์ และมีการสร้างระเบียงคตรอบพระเจดีย์และสร้างวิหารหลวงและหล่อพระพุทธรูปองค์ใหญ่ (ซึ่งต่อมาก็คือพระศรีศากยมุนี)

(ขอขอบคุณรูปภาพจากบล็อกของคุณ  Monkeynumber4)

การเพิ่มเจดีย์บริวารให้ครบ 8 องค์อาจจะเชื่อมโยงกับแนวคิดเรื่องจักรวาลที่ปรากฏอยู่ใน “ไตรภูมิกถา” (นิพนธ์โดยพญาลิไท) โดยให้เจดีย์ประธานหมายถึงเขาพระสุเมรุที่เป็นศูนย์กลางของจักรวาล ซึ่งล้อมรอบด้วยเจดีย์ประจำทิศซึ่งหมายถึงทวีปทั้งสี่ที่ล้อมรอบเขาพระสุเมรุไว้และมีอนุทวีปอีกสี่แห่งแทรกอยู่ซึ่งก็คือเจดีย์ประจำมุมแสดงให้เห็นการสร้างมหาธาตุด้วยคติของลังกา

ภายในอาณาเขตวัดมหาธาตุมีเจดีย์น้อยใหญ่นับรวมได้ถึง 200 องค์ ส่วนมากจะเป็นเจดีย์ทรงกลมแบบลังกา มีอยู่ 2 องค์เท่านั้นที่มีลักษณะแปลกออกไปคือเจดีย์ทรงสี่เหลี่ยมคล้ายเจดีย์กู่กุดที่วัดจามเทวี จังหวัดลำพูน และอีกองค์หนึงมีลักษณะคล้ายบรรณาลัยในศิลปะขอม เจดีย์รายทั้งหมดนี้คาดว่าน่าจะเป็นเจดีย์ที่บรรจุพระอัฐิของเจ้านายในราชวงศ์พระร่วง จากการขุดพบจารึกเจดีย์น้อยซึ่งขุดพบที่เจดีย์รายองค์หนึ่งภายในวัดมหาธาตุ สุโขทัย กล่าวถึงกษัตริย์อยุธยาเสด็จฯมาสักการะอัฐิของกษัตริย์สุโขทัยซึ่งเป็นพระญาติที่ประดิษฐานอยู่ภายในวัดมหาธาตุ(น่าจะเป็นเจดีย์องค์ที่ขุดเจอจารึกนั่นเอง)

คติการสร้างเจดีย์รายภายในวัดเพื่อประดิษฐานพระอัฐิมาจากลังกา ในสุโขทัยส่วนมากพบคติการสร้างเจดีย์รายเพื่อบรรจุอัฐิภายในวัดที่มีเจดีย์ประธานเป็นทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรือดอกบัวตูม เช่น วัดมหาธาตุ สุโขทัย หรือ วัดเจดีย์เจ็ดแถว ศรีสัชนาลัย การสร้างเจดีย์รายให้มีรูปแบบต่างกันก็เพื่อเป็นประโยชน์ในการจดจำสถานที่ฝังอัฐิของผู้ตายนั่นเอง

เจดีย์องค์ใหญ่อีกองค์หนึ่งที่มีความสำคัญก็คือเจดีย์ทีอยู่ทางทิศใต้ของเจดีย์ประธาน ชาวบ้านเรียกกันว่าเจดีย์ 5 ยอด แต่จากหลักฐานแล้วคาดว่าเป็นเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรือดอกบัวตูม ที่ฐานมีลวดลายปูนปั้นประดับ มีซุ้มมณฑปทั้งสี่ทิศ มีพระพุทธรูปองค์ใหญ่ประดิษฐานอยู่ภายในมณฑป เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย 3 ด้าน อีกด้านหนึ่งเป็นพระพุทธรูปไสยยาสน์ มีการพบหลักฐานที่เป็นจารึกลานทองที่มีข้อความระบุเป็นที่น่าเชื่อว่าบรรจุอัฐิของพญาลิไท

โบราณสถานในวัดมหาธาตุไม่ได้มีเพียงแค่นี้นะครับ ยังมีพระอุโบสถ พระเจเดีย์องค์ใหญ่ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่อยู่ทางด้านหลังและเจดีย์รายภายในบริเวณวัดอีกหลายองค์ที่น่าสนใจ เจ้าของบล็อกได้ไปอ่านเอกสารทางวิชาการเกี่ยวกับวัดมหาธาตุที่น่าสนใจมากๆ แต่ว่ายังอ่านไม่จบเรยคราบ … ตุลาคมนี้เจ้าของบล็อกจะไปสุโขทัยอีกครั้ง (ถ้าน้ำไม่ท่วมซะก่อน) ไปถ่ายรูปโบราณสถานที่ยังไม่เคยไปและที่เคยไปแล้วแต่ถ่ายรูปมาไม่หมดครับ

ขอบคุณ code เพลงจากบล็อก  "ป้ากล้วย"  ครับ