สรุปตัณหาและข้อสังเกต การที่จะฆ่าตัณหานั้นพุทธองค์มีวิธีการโดยการสาวหาเหตุที่พิจารณาจากวงจรการ เกิดทุกข์(ปฏิจจสมุปบาท) ดังภาพ การเกิดทุกข์นั้นเกิดจากอาการสืบต่อไม่สามารถกำหนดต้นไม่มีปลายของสาย เป็นวงจร มีสิ่งนี้จึงมีสิ่งนี้ก็ให้เกิดสิ่งนั้นไปเป็นวง ดังภาพ

            จากที่กล่าวในเบื้องต้นว่าพุทธวิธีการฆ่าตัณหาการประหารตัณหาอย่างเมตตา กรุณานั้น คือ ทรงใช้วิธีแห่งนักรบเป็นยุทธศาสตร์ ที่ทรงแตกฉานคือการรบที่ไม่เสียเลือดเนื้อหรือเสียน้อยสุด คือพิจารณาจุดอ่อนคู่ต่อสู้และตีกองเสบียง โดยให้ตัวตัณหานั้นขาดเหตุปัจจัยในการเกิด โดยทรงพิจารณามีจุดอ่อนอยู่ที่รอยต่อของวงจร คือรอยต่อของ สฬายตนะ สู่ผัสสะ สู่ เวทนา สุดท้ายก่อนที่เวทนาจะแปลค่าเป็นตัณหา โดยเมื่อเข้าสู่ อุปทานเป็นจุดที่ก่อกรรม เพราะฉะนั้นการละทุกข์จึงไม่ใช่การประหารทุกข์โดยตรง แต่หากเป็นการ ประหารตัว ตัณหาด้วยวิธีไม่เข่นฆ่าโดยตรง ดังกล่าว ด้วยวิธีการต่อเนื่องจดจ่อพร้อมในมรรค๘ คือ๑.สำรวมระวังกายใจ ๒.มีจิตตั้งมั่นจดจ่อเป็นหนึ่งในกรรมฐาน และ๓.เข้าใจธรรมตามความเป็นจริงว่าไม่ใช่ตัวตน บุคคล เราเขา เป็นแต่เพียง เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึงไหว กล่าวคือ ศีล สมาธิ ปัญญา นั้นเอง

            มรรค คือ ทางแห่งการดับทุกข์ วิถีทางปฏิบัติให้พ้นทุกข์ คือนิพพาน ซึ่งมีอยู่ทางเดียวคือ มรรคมีองค์แปด ไม่มีทางอื่นมากกว่านี้ได้แก่
๑- สัมมาทิฐิ ปัญญาอันเห็นชอบ เห็นอริยสัจ ๔ รู้ธรรมได้ตามสภาพเป็นจริง
๒- สัมมาสังกัปโป ความดำริชอบ คิดจะออกจากกาม คิดออกจากอาฆาตพยาบาท คิดออกจากการเบียดเบียน
๓- สัมมาวาจา วาจาชอบ ไม่พูดโกหก ไม่พูดคำหยาบ ไม่พูดคำส่อเสียด ไม่พูดเพ้อเจ้อ เหลวไหล
๔- สัมมากัมมันโต การงานชอบ เว้นจากการฆ่าสัตว์ เว้นจากการลักทรัพย์ เว้นจากการประพฤติผิดในกาม
๕- สัมมาอาชีโว การเลี้ยงชีวิตชอบ หากินโดยไม่ผิดกฎหมาย ไม่ผิดศีล ไม่ผิดธรรม ไม่ผิดประเพณี
๖- สัมมาวายาโม ความเพียรชอบ เพียรละอกุศลที่เกิดขึ้นแล้ว เพียรไม่ให้อกุศลเกิด เพียรผลิตกุสล เพียรรักษากุศล
๗- สัมมาสะติ การระลึกชอบ ระลึกนึกถึงคุณ อนุสติ ๑๐ ประการ มีพระนิพพานเป็นที่สุด และระลึกในมหาสติปัฏฐาน ๔
๘- สัมมาสมาธิ ฯ การตั้งจิตไว้ชอบ ฌาน ๑ - ๔ ในกองกรรมฐาน ๔๐

สรุปมรรคและข้อสังเกต มรรคทั้ง ๘ ข้อ เป็นส่วนเติมเต็ม บุคคลที่ต้องการพ้นทุกข์ต้องเติมส่วนต่างๆเหล่านี้ให้เต็ม หรือใน มรรคอริยสัจกิจคือ เจริญ ควรหมั่นทำ โดยบุคคลทั่วไปแล้วมีอยู่แล้วบางส่วนแต่ไม่ได้เดินตามพุทธพจน์ก็ไม่รู้ว่า สิ่งที่ทำอยู่แล้วในชีวิตประจำวันนั้นๆ อยู่ในทางหรือไม่

            กิจข้อแรกของผู้ศึกษาจึงคือ กำหนดรู้ว่าอะไรอยู่ในทางอะไรไม่ใช่ทาง แล้วเจริญสิ่งที่มีอยู่แล้วให้ชัดเจนขึ้น พร้อมทั้ง เจริญส่วนที่ขาดให้ครบ สิ่งต่างๆที่กล่าวมาข้างต้น เช่น การเห็นทุกข์ การเห็นต้นเหตุทุกข์ การขจัดต้นเหตุทุกข์ รวมถึงการดับทุกข์ ก็จะเกิด ตามมา เปรียบ ดั่งชาวนาปลูกข้าว เขาเหล่านั้นไม่สามารถทำให้ข้าวเกิดได้โดยตรง แต่สามารถทำองค์ประกอบ เช่น เตรียม ที่ ดำ นา ดูแลรักษา เก็บเกี่ยว อันนั้นคืองานอันแท้ และผลคือเมล็ด ข้าวก็จะตามมา อีกตัวอย่างเราไม่สามารถบอก ลูก เราให้เรียนเก่งๆ ได้ แต่เราสามารถบอกลูกเราว่าตั้งใจเรียนน่ะลูก การตั้งใจเรียนนำมาซึ่งการเรียนเก่งในที่สุด

            ฉะนั้น มรรคจึงเป็นเรื่องสำคัญมาก และเป็นเรื่องเฉพาะหน้าที่ต้องทำในปัจจุบันขณะ โดยจะขออธิบายเป็นข้อและเน้นในส่วนที่ ความเข้าใจในภาษาปัจจุบันคลาดเคลื่อน ดังนี้

๑- สัมมาทิฐิ ปัญญาอันเห็นชอบ เห็นอริยสัจ ๔ รู้ได้ตามสภาพความเป็นจริงเห็นอริยสัจเป็นหลัก เห็นอื่นอื่นๆเป็นกระพี้ ฉะนั้น เห็นชอบคือเห็นในสิ่งที่พูดถึงอยู่นี้ทั้งหมดตั้งแต่ต้น ตามสภาพความเป็นจริง

๒- สัมมาสังกัปโป ความดำริชอบ คิด จะออกจากกาม คิดออกจากอาฆาตพยาบาท คิดออกจากการเบียดเบียน อันนี้กล่าวถึงการคิดในชีวิตประจำวันของผู้เจริญ มรรค กาม พยาบาท การเบียดเบียนก็คือตัวอกุศลฉะนั้นจึงเหลือความคิดที่สามารถทำได้ เป็นกุศล คือทาน ศีล ภาวนา เท่านั้น โดยสามารถประยุกต์เข้ากับชีวิตประจำวันได้ เช่น การทำงานในประจำวัน ก็มุ่งให้ประโยชน์แก่ส่วนรวม จัดเป็นทานด้วย ศีลด้วย ภาวนาด้วย(มรรคภาวนา)ในตัว

๓- สัมมาวาจา วาจาชอบ ไม่พูดโกหก ไม่พูดคำส่อเสียด ไม่พูดคำหยาบ ไม่พูดเพ้อเจ้อ เหลวไหลคำพูดที่เหลืออยู่จึงคือ พูดจริง พูดเพื่อการสามัคคี พูดไพเราะ พูดอยู่ในธรรม อธิบายเพิ่มส่อเสียดไม่ได้หมายถึง การเหน็บแนม ประชด แต่หากหมายถึง การพูดให้เกิดการขัดแย้งกันโดยเอาความข้างหนึ่งไปบอกข้างหนึ่งอันมีเจตนา ทำลายข้างใดข้างหนึ่ง ส่วนคำหยาบหมายถึง พูดโดยมีเจตนาทำร้ายจิตใจ ด้วยการใช้วาจา กดให้ต่ำ หรือยกให้สูง

๔- สัมมากัมมันโต การงานชอบ เว้นจากการฆ่าสัตว์ เว้นจากการลักทรัพย์ เว้นจากการประพฤติผิดในกาม

๕- สัมมาอาชีโว การเลี้ยงชีวิตชอบ หากินโดยไม่ผิดกฎหมาย ไม่ผิดศีล ไม่ผิดธรรม ไม่ผิดประเพณี ไม่ควรประกอบอาชีพที่ตรัสห้าม ๕ อาชีพ

๖- สัมมาวายาโม ความเพียรชอบ เพียรละอกุศลที่เกิดขึ้นแล้ว เพียรไม่ให้อกุศลเกิด เพียรผลิตกุศล เพียรรักษากุศล

๗- สัมมาสะติ การระลึกชอบ ระลึกในมหาสติปัฏฐาน ๔ กาย เวทนา จิต ธรรม

๘- สัมมาสมาธิ ฯ การตั้งจิตไว้ชอบ อันเป็นประธานของมรรคทั้งหมด ได้แก่ฌาน ๑- ๔ ในกองกรรมฐาน ๔๐